پژوهشی تطبیقی در حرکت و زمان در اندیشه صدرالمتألهین و آلبرت آینشتاین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

2 مسؤول کانون نخبگان مجتمع آموزش عالی فقه قم

3 کارشناسی ارشد مبانی نظری اسلام، دانشگاه معارف اسلامی

چکیده

در اندیشه ارسطو و پیروان او، زمان، مقدار حرکت فلک اطلس و مفهومى ماهوى است که در جدول مقولات ارسطویى قرار دارد و به‏ واسطه حرکت، عارض بر اجسام مى‏شود. صدرالمتألهین در پرتو حرکت جوهری از «زمان ماهوی» به «زمان وجودی» رسید. در اندیشه ایشان، زمان نه در شمار ماهیات عرضیّه است و نه همچون ظرفی مستقل از جواهر مادی است که مظروفش ماده باشد؛ بلکه زمان مقوم ذاتی جوهر مادی است و ازاین‏ رو، همه جواهر و پدیده‏ های مادی، زمانی مخصوص به خود دارند. زمان، مقدار حرکت جوهری است و حرکت جوهری و زمان در خارج با یک وجود موجودند. آینشتاین در پرتو نظریه نسبیّت، با توجه به ثبات سرعت نور، زمان را نسبی و به‏ عنوان بعد چهارم اجسام، آن را در سنجش دقیق وقوع حوادث دخیل می­ داند. صدرالمتألهین و آینشتاین در «ممتد بودن زمان»، «نسبی‌بودن»، «اختصاص زمان هرچیز به خودش» و نیز «بعد چهارم بودن زمان» با یکدیگر اتفاق دارند؛ اما صدرالمتألهین با نگاه متافیزیکی به زمان نگریسته است؛ درحالی‌که آینشتاین با نگاه فیزیکی به آن می­ نگرد. نگاه فیزیکی، نگاهی آزمایش‏ بردار و از تجربیات قابل استنتاج است؛ اما نگاه متافیزیکی عمدتاً آزمایش‏ بردار نیست. آینشتاین در تفسیر زمان، ناظر به حرکت‌های عرضی به‏ ویژه حرکت‌های مکانی است و نقش زمان را در همین محدوده تبیین می‌کند و در نگاه او با نبود حرکت عرضی، جایی برای زمان باقی نمی­ ماند؛ اما صدرالمتألهین افزون بر حرکت عرضی، به حرکت جوهری توجه داشته و زمان را مقدار حرکت جوهری می­ داند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A comparative study of movement and time in Mulla Sadra and Albert Einstein

نویسندگان [English]

  • Rahman Oshrieh 1
  • mohammad ali esmaeele 2
  • Hamed Oshrieh 3
1 Asistant professor and faculty member of University of education of Quran Karim
2 qom
3 MA theoretical foundations of Maaref University
چکیده [English]

According to Aristotle and his followers time being an essential concept is the quantity of the movement of atlas sphere. Being one of the Aristotelian categories, it occurs with bodies through movement. In the light of his substantial movement, Mulla Sadra proceeds from 'essential time' to 'substantial time'. Time is not among accidental essences nor is it an entity independent of material substances. It is instead the essential constituent of a material substance. That is why all material substances have their own particular timings. Time is the quantity of substantial movement existing together with substantial movement through the same body. In the light of his theory of relativity, Einstein, given that light travels with a constant speed, considers time as relative regarding it as the fourth dimension of a body necessary for the exact evaluation of events. Mulla Sadra sees eye to eye with Einstein on matters like extendedness of time, relativity of time, the fact that each object has its own timing and that time is the fourth dimension of a body, though Sadra looks at issues metaphysically whereas Einstein evaluates things physically. A physical approach, being empirical is deducible from empirical facts whereas a metaphysical approach is not empirical. Einstein's theory of time is related to accidental movements particularly spatial movements saying that there will be no place for time if there is no accidental movement. In addition to accidental movement, Mulla Sadra is, however, aware of substantial movement believing that time is the quantity of substantial movement.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • time
  • substantial movement
  • special relativity
  • Mulla Sadra
  • Einstein
  1. آل‌یاسین، جعفر(1405ق). الفارابی فی حدوده و رسومه(ج1). بیروت: عالم‌الکتب.
  2. آینشتاین، آلبرت (1363). فیزیک وواقعیت. ترجمه محمدرضا خواجه‌پور. تهران: خوارزمی.
  3. ـــــــــــــــ (1363الف). مقالات علمی اینشتین. ترجمه محمود مصاحب. تهران: پیروز.
  4. ـــــــــــــ (1362). نسبیت، نظریه خصوصی و عمومی. ترجمه غلامرضا عسجدی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
  5. ابن­سینا، حسین­بن­عبدالله(1404ق). الشفاء، الطبیعیات(ج1). تحقیق سعید زائد. قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
  6. اسماعیلی، محمدعلی(1392). «پژوهشی درحرکت توسطیه و قطعیه»، معرفت، 188، ص99-116.
  7. اکبریان، رضا(1386). حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  8. تهانوى، محمداعلى‌بن‌علی(1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم(ج1). بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  9. جرجانی، علی‌بن‌محمد (1325ق). شرح المواقف(ج6).‏ قم: الشریف‌الرضی‏.
  10. سبزواری، هادی‌بن‌مهدی (1384). شرح المنظومة(ج4). تصحیح و تعلیقه حسن حسن‌زاده آملی. چاپ سوم. تهران: نشرناب.
  11. صدرالدین شیرازی، ‌محمدبن­ابراهیم (1366). شرح أصول الکافی(ج3). تهران: مؤسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ وارشاد عالی.  
  12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1361). العرشیة. تهران: مولى.
  13. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1422ق). شرح الهدایة الاثیریة. بیروت: موسسة التاریخ العربی.
  14. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الأسفار الأربعة(ج3-5 و 7). چاپ سوم. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  15. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (بی­تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء. قم: بیدار.
  16. صلیبا، جمیل (1414ق). المعجم الفلسفی(ج1). بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب‏.
  17. طباطبائی، محمدحسین (1385). نهایة الحکمة(ج1و3). تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی. چاپ سوم. قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
  18. ــــــــــــــــــ (1423ق). بدایة الحکمة. تحقیق و تعلیق عباسعلی زارعی سبزواری. چاپ بیستم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  19. عبائی کوپایی، محمود (بی­تا). مرزهای فیزیک و فلسفه. تهران: ارغنون.
  20. فخر رازى، ‏محمدبن‌عمر (1411ق‏). المباحث المشرقیة(ج1). چاپ دوم. قم: بیدار.
  21. کاپلستون، فردریک چارلز (1375). تاریخ فلسفه غرب(ج1). مترجم سیدجلال‌الدین مجتبوی. چاپ سوم. تهران: سروش.
  22. گاردنر، مارتین (1363). نسبیت برای همگان(ج2). ترجمه محمود مصاحب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  23. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1366). آموزش ‏فلسفه(ج2). چاپ دوم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  24. ــــــــــــــــــ (1405ق). تعلیقة علی نهایة الحکمة. قم: مؤسسه در راه حق.
  25. مطهری، مرتضی (1429ق). درس­های اسفار(ج1). چاپ سوم. قم: صدرا.
  26. ملکیان، مصطفی (1379). تاریخ فلسفه غرب(ج1). قم: پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
  27. میرداماد، محمدباقربن‌محمد (1367). القبسات. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
  28. نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد(1386). شرح الإشارات و التنبیهات(ج3). تصحیح و تعلیق حسن زاده آملی. چاپ دوم. قم: بوستان کتاب.