معنای وصول به عالم عقل در حکمت و عرفان اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

مهم‌ترین عوالم خلقی و گسترده‌ترین تعینات کونیه، عالم عقل یا عالم ارواح است. شناخت این عالم به‌جهت درجه تجرد ویژه‌اش برای اذهان معمولی که تجرد مثالی آنها نیز کامل نیست چندان میسور نیست و به سلوک علمی و عملی خاصی نیاز دارد. وصول به این عالم در متون حکمی و عرفانی اندیشمندان اسلامی مورد بحث بوده است. تحلیل­های فلسفیِ مشائی و حتی اشراقی در این وادی چندان دقیق نبوده و در حکمت متعالیه بر آن خرده گرفته­اند. حکمت متعالیه با تبیین حرکت جوهری نفس و صیروت وجودی آن تا وصول به وجود لِلمُدرِکِ عقل فعال و اتحاد با آن و با دیگر عقول در مراتب طولی و شمول و جمعیت یافتن نسبت به مراتب ما دون، وصول به عالم عقل را معنا نموده است. در عرفان اسلامی نیز نفس با تلبس به احوال متعاقب در طی سلوک الی الله از قیودات و احکام به ودیعت گرفته در معراج ترکیب، منسلخ گشته و به سوی بساطت و کلیّت خویش پیش می­رود تا آنکه با همه عقول و ارواح قدسی متحد می­گردد. این دو تحلیل روح واحدی دارند؛ به‌طوری که می­توان گفت آنچه عارف با شهودات خود از معنای وصول به عالم ارواح به‌دست داده است، در حکمت متعالیه صورت برهانی به خود گرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Meaning of Attaining the Realm of Intelligence in Islamic Philosophy and Mysticism

نویسنده [English]

  • davoud hasanzadehkarimabad
Assistant Professor at Imam Khomeini Education and Research Institute.
چکیده [English]

One of the most significant realms of creation and the broadest determinations of the universe is the realm of intelligence or the world of spirits. Due to its special degree of incorporeality, understanding this realm is not quite possible for ordinary minds whose ideal incorporeality has not yet attained perfection. It requires a particular scientific and practical wayfaring. Attainment to this realm has been a topic of discussion in philosophical and mystical texts of Muslim scholars. Philosophical analyses based on Peripatetic philosophy and the philosophy of Illumination have not been particularly precise in this regard, and are subject to criticism in transcendent philosophy. Transcendent philosophy defines the attainment to the realm of intelligence by elaborating the substantial motion of the soul and its existential transformation until reaching the perceiving active intellect, uniting with it as well as the other levels of intellect in the hierarchical order and being inclusive of the subordinate levels. In Islamic mysticism too, the soul embarks on a spiritual journey towards God, progressively assuming various states and shedding the confines of restrictions and regulations acquired in compound ascension (Mīʿrāj-i Tarkībī) along the way. It, then, proceeds towards its simplicity and totality until it unites with all intellects and holy souls. Both of these analyses have a single essence and it could be concluded that the meaning of attainment to the world of spirits the mystic has arrived at through spiritual experiences, is presented in a demonstrative manner in transcendent philosophy. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • World of spirits
  • Realm of intelligence
  • Attainment
  • Islamic philosophy
  • Islamic mysticism
  1. ابن سینا، حسین‌بن‌عبد اللّه (1375)‏. الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
  2. ـــــــــــــــ (1404 ق/ الف). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
  3. ـــــــــــــــ (1404 ق/ ب). الشفاء، «الطبیعیات» (ج‏2). قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
  4. ـــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
  5. ـــــــــــــــ (1364). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. چاپ دوم. تهران: نشر مرتضوی.
  6. ابن‌عربی، محیی الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة (ج1، 2 ،3). بیروت: دار صادر‏.
  7. ـــــــــــــــ (1367 ق). مجموعة رسائل ابن عربی (ج1). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  8. افلوطین (1413 ق). اثولوجیا، به تحقیق عبد الرحمن بدوی. قم: انتشارات بیدار.
  9. ـــــــــــــــ (1997م). تاسوعات افلوطین، تعریب دکتر فرید جبر و تصحیح جیرار جهامی و سمیح دغیم‏. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  10. ترکه اصفهانی، علی بن‌محمد (1360). تمهید القواعد. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
  11. جندی، مؤید الدین (1381). شرح فصوص‏الحکم. به تصحیح سیّد جلال الدین آشتیانی. چاپ دوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  12. حسن زاده آملی، حسن (1366). اتحاد عاقل به معقول. چاپ دوم. تهران: نشر حکمت.
  13. ـــــــــــــــ (1381). هزار و یک کلمه. چاپ سوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  14. حسن زاده کریم آباد، داود؛ معلمی، حسن (1396). «اصناف انوار تابان بر اخوان تجرید در اندیشه شیخ اشراق». انوار معرفت،ش 12، ص 77-60).
  15. حسینی تهرانی، سید محمدحسین (1428 ق). توحید علمی و عینی. چاپ هفتم. مشهد: نشر علامه طباطبایی.
  16. سبزواری، ملاهادی (1360). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  17. ـــــــــــــــ (1372). شرح دعاء الصباح. به تحقیق نجفقلی حبیبی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  18. ـــــــــــــــ (1369). شرح المنظومة (ج1). صححه و علق علیه حسن‌زاده آملی. تقدیم و تحقیق مسعود طالبی. تهران: نشر ناب.
  19. سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. چاپ دوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  20. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، «رساله اتحاد العاقل و المعقول». تهران: انتشارات حکمت.
  21. ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  22. ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  23. ـــــــــــــــ (1981 م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج2 و3). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
  24. صدرالدین قونوی، محمدبن‌اسحاق (1381 ش). اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  25. ـــــــــــــــ (1381). آفاق معرفت، «تبصرة المبتدی و تذکرة المنتهی». به تصحیح نجفقلی حبیبی. قم: کتاب‌‍سرای اشراق.
  26. ـــــــــــــــ (1371). الفکوک. تهران: انتشارات مولی.
  27. ـــــــــــــــ (1374). مفتاح الغیب. تهران: انتشارات مولی.
  28. ـــــــــــــــ (1372). شرح الأربعین حدیثا. قم: انتشارات بیدار.
  29. صدرالدین قونوی، محمدبن‌اسحاق و خواجه نصیرالدین طوسی (1995م). مراسلات بین صدر الدین القونوی و نصیرالدین الطوسی. به تحقیق کودرون شوبرت. بیروت: نشر فرانتس شتاینر شتوتگارت.
  30. عبودیّت، عبدالرسول (1387). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.
  31. فرغانی، سعیدالدین سعید (1379). مشارق الدراری (شرح تائیه ابن فارض). چاپ دوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  32. ـــــــــــــــ (1428 ق). منتهی المدارک فی شرح تائیّة ابن الفارض. بیروت: دار الکتب العلمیة.
  33. فناری، محمدبن‌حمزه (1374). مصباح الأنس. تهران: انتشارات مولی.
  34. فیض کاشانی، ملامحسن (1360 ق). کلمات مکنونه من علوم اهل الحکمة و المعرفة. به تصحیح و تعلیق عزیزالله عطاردی. چاپ دوم. تهران: انتشارات فراهانی.
  35. قاضی سعید قمی، محمدبن‌محمد مفید (1381). الاربعینیات لکشف انوار القدسیات. تهران: نشر میراث مکتوب.
  36. قمشه‏ای، آقا محمدرضا (1378). مجموعه آثار حکیم صهبا. اصفهان: نشر کانون پژوهش.
  37. قیصری، داودبن‌محمود (1381). رسائل قیصری، «رساله اساس الوحدانیة». چاپ دوم. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  38. ـــــــــــــــ (1375). شرح فصوص الحکم. به تحقیق سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  39. کاشانی، ملاعبدالرزاق (1379). لطائف الأعلام فی اشارات اهل الإلهام. به تصحیح مجید هادی‌زاده. تهران: نشر میراث مکتوب.
  40. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1410 ق). تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصباح الأنس. قم: پاسدار اسلام.
  41. یزدان‌پناه، سید ید الله (1389). حکمت اشراق، «گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی». به تحقیق مهدی علی‌پور. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.