بررسی کیفیت ادراک معقولات، براساس آراء علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای حکمت متعالیه موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی

چکیده

فیلسوفان مسلمان، نخست معقولات را به دو دسته معقولات اولی و معقولات ثانیه تقسیم کرده‌اند. خود معقولات ثانیه نیز با توجه به تفاوت منشأ انتزاع برخی مصادیق آنها از برخی دیگر، بعدها به دو قسم معقولات ثانیه منطقی و معقولات ثانیه فلسفی تقسیم شده‌اند. حکمای پیرو مکاتب مختلف، درباره کیفیت دست‌یابی به معقولات اولی راه‌کارهایی را ارائه داده‌اند. اما درباره فرایند دست‌یابی به معقولات ثانیه (به‌خصوص معقولات ثانیه فلسفی)، طرح خاصی ارائه نشده است. به‌ظاهر، علامه طباطبایی نخستین کسی است که درباره فرایند دست‌یابی به تمام معقولات (به‌خصوص معقولات ثانیه فلسفی)، طرح خاصی ارائه داده است. در این مقاله، با روش تحلیلی ـ توصیفی، ضمن اشاره به تاریخچه بحث از کیفیت دست‌یابی به معقولات، دیدگاه علامه طباطبایی را مورد بررسی و نقد قرار داده‌ایم و در نهایت، نظر مورد قبول خود را بیان کرده‌ایم. هدف مقاله این است که نشان دهد طرح علامه طباطبایی درباره کیفیت دست‌یابی به معقولات (به‌خصوص معقولات ثانیه فلسفی) تام نیست و نظر صحیح همان طرح صدرالدین شیرازی است که با توجه به حقیقت قوه واهمه و گستره آن بیان شده و در آثار برخی محققین به شهود عقلی موسوم است.
فیلسوفان مسلمان، نخست معقولات را به دو دسته معقولات اولی و معقولات ثانیه تقسیم کرده‌اند. خود معقولات ثانیه نیز با توجه به تفاوت منشأ انتزاع برخی مصادیق آنها از برخی دیگر، بعدها به دو قسم معقولات ثانیه منطقی و معقولات ثانیه فلسفی تقسیم شده‌اند. حکمای پیرو مکاتب مختلف، درباره کیفیت دست‌یابی به معقولات اولی راه‌کارهایی را ارائه داده‌اند. اما درباره فرایند دست‌یابی به معقولات ثانیه (به‌خصوص معقولات ثانیه فلسفی)، طرح خاصی ارائه نشده است. به‌ظاهر، علامه طباطبایی نخستین کسی است که درباره فرایند دست‌یابی به تمام معقولات (به‌خصوص معقولات ثانیه فلسفی)، طرح خاصی ارائه داده است. در این مقاله، با روش تحلیلی ـ توصیفی، ضمن اشاره به تاریخچه بحث از کیفیت دست‌یابی به معقولات، دیدگاه علامه طباطبایی را مورد بررسی و نقد قرار داده‌ایم و در نهایت، نظر مورد قبول خود را بیان کرده‌ایم. هدف مقاله این است که نشان دهد طرح علامه طباطبایی درباره کیفیت دست‌یابی به معقولات (به‌خصوص معقولات ثانیه فلسفی) تام نیست و نظر صحیح همان طرح صدرالدین شیرازی است که با توجه به حقیقت قوه واهمه و گستره آن بیان شده و در آثار برخی محققین به شهود عقلی موسوم است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the state of perception of intelligibles, based on the views of Allamah Tabataba’i

نویسنده [English]

  • Mahmood Sharifi
PhD in Transcendent Philosophy, Imam Khomeini Institute for Education and Research
چکیده [English]

Muslim philosophers initially divide the intelligibles into two types; the primary intelligibles and the secondary intelligibles. The secondary intelligibles, based on the difference in the source of abstraction of some of its referents from others, further divide into two types: logical and philosophical types. The philosophers, adhering to different schools of thought, have suggested solutions to the state of attaining the primary intelligibles. But regarding the process of attaining the secondary intelligibles (especially the philosophical type), no specific scheme has been offered. Apparently, Allamah Tabataba’i is the first one to offer a specific scheme with regards to the process of attaining all the intelligibles (especially the philosophical secondary intelligibles). This paper follows the descriptive analytical approach. While pointing to the background of the discussion on the mode of attaining the intelligibles, the viewpoint of Allamah Tabataba’i is evaluated and critiqued, and eventually an accepted viewpoint of the author has been presented. The aim of this paper is to show that Allamah Tabatabai’s scheme with respect to the quality of attaining the intelligibles (especially the philosophical secondary intelligibles) is incomplete and the right viewpoint is the same scheme that is proposed by Sadruddin Shirazi and is explained according to the reality of faculty of estimation and its scope. In the works of some researchers, it is termed as intellectual witnessing.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allamah Tabataba’i
  • Sadruddin Shirazi
  • intelligibles
  • secondary philosophical intelligibles
  • faculty of estimation
  • intellectual witnessing
  1. ابن‌‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). الشفاء، «المنطق، الالهیات، الطبیعیات». قم: انتشارات آیت‌الله مرعشی.
  2. ـــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى.
  3. ـــــــــــــــ (1404ق). التعلیقات. به تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامى.
  4. ارسطو (1379). متافیزیک. چاپ دوم. ترجمه دکتر شرف‌الدین خراسانی. تهران: انتشارات حکمت.
  5. افلاطون (1349). دوره آثار افلاطون. ترجمه محمدحسن لطفی و رضا کاویانی. تهران: انتشارات خوارزمی.
  6. حسین‌زاده، محمد (1394). معرفت‌شناسی در قلمرو گزاره‌های پسین. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  7. دکارت، رنه (1369). تأملات در فلسفه اولی. چاپ دوم. ترجمه احمد احمدی. تهران: نشر دانشگاهی.
  8. ژیلسون، اتین (1375)، نقد تفکر فلسفی غرب. ترجمه احمد احمدی. تهران: انتشارات حکمت.
  9. سبزواری، ملا هادی (1369). شرح المنظومه، تهران: نشر ناب.
  10. سهروردی، شیخ شهاب‌الدین (1375). مجموعه مصنفات، چاپ دوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  11. شریفی، محمود (1399). تأملی در حقیقت ادراک حسی براساس دیدگاه‌های شیخ اشراق و صدرالدین شیرازی. مجله آیین حکمت، شماره 45، ص7-36.
  12. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1360). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  13. ـــــــــــــــ (1382). شرح و تعلیقه بر الهیات شفا. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  14. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة.(ج9،8،7،6،1). تعلیقه طباطبایی. بیروت: دار احیاء التراث.
  15. ـــــــــــــــ ( 1387). سه رسائل فلسفى، چاپ سوم. قم: بوستان کتاب.
  16. طباطبایی، سید محمدحسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم، جلد دوم. تهران: انتشارات صدرا.
  17. ـــــــــــــــ (1385). نهایة‌الحکمة. چاپ سوم. با تعلیقه غلامرضا فیاضى،جلد سوم. قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  18. ـــــــــــــــ (1416ق). نهایة الحکمة. چاپ دوازدهم. قم: موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  19. فارابى، ابونصر (1405ق). الجمع بین رأى الحکیمین. چاپ دوم. تهران: انتشارات الزهراء.
  20. ـــــــــــــــ (1413ق). الاعمال الفلسفیة. با تحقیق جعفر آل‌یاسین. بیروت: دار‌المناهل.
  21. ـــــــــــــــ (1996م). احصاء العلوم. بیروت: مکتبة الهلال.
  22. ـــــــــــــــ (1995م). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها. بیروت: مکتبة الهلال.
  23. فنایی اشکوری، محمد (1388). علم حضوری. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  24. فیض کاشانى، محسن (1375). اصول المعارف. چاپ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
  25. کاپلستون، فریدریک (1377). تاریخ فلسفه (ج2): فلسفه قرون وسطی. ترجمه ابراهیم دادجو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  26. ـــــــــــــــ (1362). تاریخ فلسفه (ج1). ترجمه سیدجلال‌الدین مجتبوی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
  27. کرد فیروزجایی، یارعلی (1393). مباحث معرفت‌شناختی در فلسفه اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  28. مصباح یزدی، محمدتقی (1383). آموزش فلسفه،( ج1). چاپ چهارم. قم: انتشارات امیرکبیر.
  29. ـــــــــــــــ (1405ق). تعلیقة علی نهایة الحکمة. قم: مؤسسه در راه حق.
  30. مطهری، مرتضی (1383). مجموعه آثار. (ج،6،5). چاپ دهم. تهران و قم: انتشارات صدرا.
  31. یزدان‌پناه، سید یدالله (1389). حکمت اشراق. به تحقیق و نگارش مهدی علی‌پور. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  32. ـــــــــــــــ (1395). تأملاتی در فلسفه فلسفه اسلامی. با تحقیق و نگارش رضا درگاهی‌فر. قم: کتاب فردا.