بررسی حقیقت اختیار انسان از منظر حضرت آیت‌الله فیاضی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای حکمت متعالیه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 دانشیار و عضو هیئت علمی موسسه امام خمینی

چکیده

فلاسفه اسلامی براساس قاعده ضرورت علّی معتقدند که هر فعل اختیاری انسان، از سوی فاعل به درجه وجوب می‌رسد و با وصف ضرورت محقق می‌شود. ولی برخی اندیشمندان، ضروری بودن فعل را با اختیاری بودن آن ناسازگار دانسته و با استناد به بداهت اختیار انسان، ضروری بودن فعل اختیاری و مبادی آن را انکار کرده‌اند. به اعتقاد این اندیشمندان، برای پذیرش اراده آزاد و اختیار حقیقی باید قاعده ضرورت علّی را از تحلیل مبادی فعل کنار گذاشت و هر انسانی را در هر مرحله‌ای پیش از انجام فعل اختیاری خود، در اصل انجام فعل و در کیفیت انجام آن کاملاً آزاد تلقی نمود.
از یک‌سو نمی‌توان نقش و اهمیت بحث اختیار و اراده آزاد در تحلیلِ فلسفیِ رفتار انسانی در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی را انکار کرد و از سوی دیگر، بحث علیت و ضرورت علّی را که از مباحث بسیار با اهمیت و قریب به بدیهی در فلسفه شمرده شده‌اند، نمی‌توان کنار گذاشت. ازاین‌رو در این مقاله، بحث تنافی یا عدم تنافی اختیار و ضرورت علّی را از زاویه‌ای تازه بررسی کرده و عدم تنافی آنها را اثبات نموده‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A look into Ayatullah Fayyazi’s View on Human Free Will

نویسندگان [English]

  • YASER HOSEINPOUR 1
  • ahmad saeidi 2
1 A PhD. holder of transcendent philosophy from Imam Khomeini Institute of Education and Research.
2 An associate professor and faculty member at Imam Khomeini Institute.
چکیده [English]

As per the causal necessity rule, Muslim philosophers are of the view that every human voluntary act does not happen unless it reaches the point of necessity. Some scholars, however, go to hold that the necessity of an act is incompatible with free will; resorting to human free will as self-evident, they denied the necessity within human voluntary act and its principles. In their view and in order to embrace true free will, one should separate the causal necessity rule from the analysis of principles of voluntary act. Prior to every phase of the process of voluntary act, every man is to be regarded thoroughly free in both doing the very act and how to do it.        
    From one side, one cannot deny the role and significance of free will in the philosophical analysis of human behavior in humanities and social studies, and from another side, we might not be disregarded causality and causal necessity as the important and close to self-evident issue of philosophy. Accordingly, in their paper, the authors have tried to look into whether free will is compatible with causal necessity from a new angle and to prove that they are not incompatible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • free will
  • volition
  • human voluntary behavior
  • the principles of behavior
  • necessary by another
  • professor Fayyazi
  1. ـ قرآن کریم

    1. ابراهیمی دینانی، غلام‌حسین (1372). قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    2. ابن ‌سینا، حسین بن عبدالله (1980م). عیون الحکمة. بیروت: دارالقلم.
    3. ــــــــ (1404ق/الف). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
    4. ــــــــ (1404ق/ب). التعلیقات. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
    5. اراکی، محسن (1392). آزادی و علیت. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    6. باقری، خسرو و زهره خسروی (1385). «بررسی تطبیقی عاملیت آدمی در نظریه‌ای اسلامی در باب عمل و نظریه انتقادی هابرماس»، حکمت و فلسفه. ش7. ص7-22.
    7. حسن‌زاده آملی، حسن (1379). خیرالاثر در رد جبر و قدر. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    8. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1419ق). نهایة المرام فی علم الکلام. قم: مؤسسه الامام الصادق.
    9. موسوی خمینی، سید روح الله (1421ق). الطلب و الارادة. تهران: مؤسسه نشر آثار الامام الخمینی.
    10. فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1373). شرح عیون الحکمة (ج3). تهران: مؤسسه الصادق.
    11. رحمانی، محمدهادی (1394). «اختیار و ضروت علی و معلولی». حکمت اسلامی. 2(1). ص139-156.
    12. رفیعی آتانی، عطاءالله (1396). واقعیت و روش تبیین «کنش انسانی» در چهارچوب فلسفه اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
    13. سبحانی، جعفر (1384). الالهیات (ج2). قم: مؤسسه امام صادق.
    14. سبزواری، ملاهادی (1379). شرح المنظومه. با تعلیق حسن حسن­زاده آملی. تهران: نشر ناب.
    15. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1302ق). مجموعه الرسائل التسعة. تهران: بی‌جا.
    16. ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    17. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج1). بیروت: دار احیاء التراث.
    18. ـــــــــــــــ (1360/الف). اسرار الآیات. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
    19. ـــــــــــــــ 1360/ب). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
    20. ـــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم (ج1). قم: بیدار.
    21. ـــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی. تهران: حکمت.
    22. ـــــــــــــــ (1383). شرح اصول الکافی (ج3). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    23. طباطبایی، سید محمدحسین (1391). نهایةالحکمة (ج1). به تعلیق غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    24. ـــــــــــــــ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج13). قم: جامعه مدرسین.
    25. فیروزیان، شبیر (1398). مقدمه‌ای بر روان‌‍شناسی از دیدگاه قرآن براساس آثار آیت الله مصباح یزدی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
    26. فیاض، محمداسحاق (1410ق). محاضرات فی اصول الفقه(ج2). تقریراً لبحث آیه الله العظمی السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی. قم: دارالهادی.
    27. فیاضی، غلامرضا (1390). علم النفس فلسفی. با تحقیق و تدوین محمدتقی یوسفی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    28. ـــــــــــــــ (1388). «جبر فلسفی از نگاه قاعده ضرورت سابق». آیین حکمت. ش2. ص35-68.
    29. کین، رابرت (1394). فلسفه اختیار. با ترجمه فخرالسادات علوی. تهران: حکمت.
    30. لیکاف، جورج و مارک جانسون (1394). فلسفه جسمانی، «ذهن جسمانی و چالش آن با اندیشه غرب» (ج2). با ترجمه جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
    31. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار(ج66، 97). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    32. مصباح، مجتبی (1390). احتمال معرفت‌شناختی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    33. ملکی تبریزی، جواد (1430ق). لقاءالله تعالی. قم: بیدار.
    34. مولوی، جلال­الدین (1373). مثنوی معنوی. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
    35. میرجعفری میان‌دهی، محمدجواد (1395). جبر فلسفی از دیدگاه استاد فیاضی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    36. میلتن برگر، ریموند (1388). شیوه‌های تغییر رفتار. با ترجمه علی فتحی آشتیانی و هادی عظیمی آشتیانی. تهران: سمت.
    37. نبویان، محمدمهدی (1396). جستارهایی در فلسفه اسلامی (ج2). قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
    38. هاشمی شاهرودی، محمود (1405ق). بحوث فی علم الاصول (ج2). تقریر لابحاث آیة الله العظمی السید محمدباقر الصدر. قم: المجمع العلمی للشهید الصدر.