بررسی تحلیلی چگونگی وقوع مرگ در مجردات با تکیه بر آیات، روایات و مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

با رجوع به برخی آیات قرآنی (مانند آیه 68 سوره زمر)، با اصطلاح «صعق» روبه‌رو می‌شویم که به‌دنبال نفخ صور، همه موجودات هستی را در بر می‌گیرد. براساس روایات معتبری مانند روایت امام سجاد7 که در تفسیر آیه آمده است، «صعق» به «موت» تفسیر گردیده و به همه موجودات مادّی و مجرّد (مانند فرشتگان) نسبت داده شده است. در پژوهش حاضر تلاش شده تا به شیوه عقلی و نقلی و با رویکرد فلسفی و کلامی، چگونگی وقوع مرگ در مجردات مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. در همین راستا، با مبنا قرار دادن این ‌همانی ماهیت مرگ و خواب در آموزه‌های دینی و تحلیل ویژگی‌های خواب، چگونگی وقوع مرگ در مجردات، براساس مبانی فلسفی تبیین گردیده است. در پایان، این نتیجه به‌دست آمده است که مرگ در مجردات مثالی به‌صورت قطع ارتباط وجودی و ادراکی با جسم مثالی می‌باشد که لازمه آن انتقال از یک مرتبه هستی به مرتبه بالاتر است. در مجردات عقلی نیز مرگ به معنای «قطع توجه ادراکی آنان از خود» می‌باشد که در آموزه‌های دینی از آن به «انقطاع» و در اصطلاح عرفان به «فنا» تعبیر می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analytical Study of Death of Incorporeal Beings in the Light of the Qur’an Traditions and Transcendent Theosophy

نویسنده [English]

  • mohammadali vatandoost
An assistant professor and faculty member at Firdowsi University of Mashahd.
چکیده [English]

When referring to some verses of the Qur’an such as Zumar 68, we come across the term sa’eqa “swoon”, after the trumpet is blown; it encompasses all what there is. According to sound traditions such as that narrated from Imam Sajjad (PBUH), sa’eqa means death and it encompasses all beings corporeal and incorporeal such as angels.
In his research through a traditional and rational method and adopting a philosophical and theological approach, the author tries to critically analyze how death might happen to incorporeal beings. Taken for granted that death is identical with sleep as per religious doctrines analyzing the characteristics of sleep, the author goes to explain how incorporeal beings die according to the principles of transcendent theosophy. The conclusion drawn is that the imaginal (methali) beings die when their ontic and cognitive ties are disconnected from their imaginal bodies which promotes them to a higher stage of existence. Death for the incorporeal beings means the termination of their self-awareness which as per religious doctrines is rephrased as cutting one-self from everything but God and in mysticism is termed as annihilation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • death
  • incorporeal beings
  • verses of the Qur’an
  • traditions
  • the principles of transcendent theosophy
  1. قرآن کریم

    ـ‌ نهج البلاغه

    1. ابن‌بابویه، محمد‌بن‌على (1403ق). معانی الأخبار. به تحقیق و تصحیح علی اکبر غفارى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    2. حویزى. عبد على‌بن جمعه (1415ق). تفسیر نور الثقلین. به تحقیق و تصحیح هاشم رسولى محلاتى‏. قم: انتشارات اسماعیلیان.
    3. ابن‌‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق).‌‌ الهیات الشفاء. به تصحیح سعید زاید. قم: مکتبة آیة‌اللّه المرعشی.
    4. ابن‌ شعبه حرّانی، حسن‌بن علی (1404ق). تحف العقول. قم: مؤسسه انتشارات اسلامی.
    5. ابن ‌فارس، احمد (1404ق). معجم ‌مقاییس ‌اللغة. به تحقیق هارون عبدالسلام محمّد. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    6. ابن‌ فهد حلى، احمدبن‌محمد (1407ق). عدة الداعی و نجاح الساعی‏. به تحقیق و تصحیح احمد موحدى قمى. تهران: دار الکتب الإسلامی.
    7. ابن ‌قولویه، جعفربن‌محمد (1356). کامل الزیارات. به تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی‏. نجف اشرف: دار المرتضویة.
    8. ابن‌ منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر.
    9. بحرانى، سید هاشم‌بن‌سلیمان (1378)‏.‌ الإنصاف فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر:. ترجمه سید هاشم رسولى محلاتى. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
    10. ـــــــــــــــ (1374). البرهان فی تفسیر القرآن‏. محقق و مصحح: قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة. قم: مؤسسه بعثه.
    11. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن‌محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏. به تحقیق و تصحیح مصطفى درایتی‏. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    12. جعفربن‌محمد7 (1400ق). مصباح الشریعة. بیروت: انتشارات اعلمى.
    13. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد (1956). تاج اللغة و صحاح العربیة. به تحقیق احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم.
    14. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1402ق). الرجال. به تصحیح محمدصادق بحرالعلوم.. قم: الشریف الرضی.
    15. خوئی، سید ابوالقاسم (1409ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. قم: دفتر آیت ‌الله العظمی خوئی.
    16. ـــــــــــــــ (1400ق)‏. منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة. ترجمه حسن حسن‌زاده آملى و محمدباقر کمره‌اى. به تحقیق و تصحیح ابراهیم میانجى‏. تهران: انتشارات مکتبة الإسلامیة.
    17. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1412ق). المفردات فی غریب القرآن‏. به تحقیق صفوان عدنان داودى‏. دمشق: دارالعلم الدار الشامیة.
    18. رضی، محمدبن‌حسین (1414ق). شرح نهج‌البلاغه. به تحقیق صبحی صالح. قم: مؤسسه دارالهجرة.
    19. صدرالدین شیرازی،‌ محمدبن‌ابراهیم (1366). تفسیر القرآن الکریم. قم: انتشارات بیدار.
    20. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. به تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
    21. ـــــــــــــــ (1360)‏. اسرار الآیات و أنوار البیّنات. به تصحیح محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
    22. ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    23. ـــــــــــــــ (1302ق)‏. مجموعة الرسائل التسعة. قم: مکتبة المصطفوی.
    24. طباطبایى، سید محمدحسین (1419ق). الرسائل التوحیدیة. بیروت: مؤسسة النعمان‏.
    25. ـــــــــــــــ (1417ق)‏. المیزان فى تفسیر القرآن‏. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    26. طبرسى، فضل‌بن‌حسن (1384).‌ نثر اللآلئ.‌ به ترجمه حمیدرضا شیخی و تحقیق و تصحیح محمدحسن ‏زبرى قائنى. مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى‏.
    27. ـــــــــــــــ (1412ق)‏. مکارم الأخلاق. ‏قم: ‌انتشارات شریف رضى‏.
    28. طوسی، محمدبن‌حسن (1427ق). الرجال. به تحقیق جواد قیومی اصفهانی. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة مؤسسة النشر الإسلامی.
    29. ـــــــــــــــ (1420ق). الفهرست. به تحقیق عبدالعزیز طباطبایی. قم: مکتبة المحقق الطباطبایی.
    30. ـــــــــــــــ (1414ق)‏.‌ الأمالی. مصحح: مؤسسة البعثة. قم: دار الثقافة.‏
    31. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1409ق). العین. به گردآوری محسن آل‌عصفور و تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی. قم: انتشارات هجرت.
    32. فیاضی، غلامرضا (1385). کرسی حرکت در مجردات. مجمع عالی حکمت اسلامی.
    33. فیض کاشانى، محمد‌بن‌شاه مرتضى (1417ق)‏.‌ المحجة البیضاء. قم: جماعة المدرسین بقم مؤسسة النشر الاسلامی.
    34. قمى مشهدى، محمدبن‌محمدرضا (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب‏. به تحقیق حسین درگاهى‏. تهران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامى.
    35. کامرانی، سمیه و دیگران (1392). امکان حرکت در مجردات از منظر ملاصدرا. نشریه ذهن. شماره 56. ص5-30.
    36. کشی، محمدبن‌عمر (1404ق). إختیار معرفة الرجال. به تصحیح محمدباقربن­محمد میرداماد، تلخیص محمدبن‌حسن طوسی و تحقیق مهدی رجایی. قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث.
    37. کاشانی، عبدالرزّاق (1370). شرح فصوص الحکم. قم: انتشارات بیدار.
    38. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار. با ‌تعلیقات‌ سید محمّدحسین طباطبایى. بیروت: مؤسسة العرفا.
    39. مصطفوى، حسن (1360)‏. التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    40. معلّمی، حسن (1389). نفس انسان متغیری ثابت و مجردی سیال. نشریه فلسفه دین. شماره 7. ص101-118.