بازخوانی دیدگاه صدرالمتألّهین درباره‌ی وجود ذهنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای حکمت متعالیه

چکیده

از برخی عبارات صدرالمتألّهین برمی‌آید که وی وجود ذهنی را همان صور ادراکی می‌داند؛ صوری که از منظر او، مخلوق نفسند. برخی دیگر از عبارات او نیز چنین نتیجه می‌دهد که این وجود (وجود ذهنی) مرتبه‌ای از سلسله مراتب وجود اشیاء است. اما عبارات دیگری از ایشان نقل شده که نشان می‌دهد از نظر وی، وجود ذهنی در عین اینکه همان صورت ادراکی و مخلوق نفس است، مرتبه‌ای از سلسله مراتب وجود اشیاء نیز هست.
بررسی دقیق این دیدگاه‌ها ما را به این نتیجه می‌رساند که این دو امر باهم سازگار نیستند و نمی‌توان پذیرفت که صورت ذهنی، هم مخلوق نفس باشد و هم مرتبه‌ای از سلسله مراتب وجود اشیاء.
همچنین درباره مدعای ادله وجود ذهنی، با صرف نظر از عبارات صدرالمتألهین، چهار احتمال وجود دارد که در این نوشتار، هر یک جداگانه بررسی شده است. برخی از این ادله، حد وسطشان شناخته‌شده‌تر از مدعا نیست، و لذا نمی‌توانند مدعا را اثبات کنند؛ مگر آنکه بگوییم می‌خواهند قول به «اضافه را رد کنند. برخی از ادله نیز بر پیش‌فرض‌های نااستوار بنا نهاده شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Revision in Mulla Sadra’s View on Mental Existence

نویسنده [English]

  • Habibullah Khaleqi
A PhD holder of transcendent theosophy
چکیده [English]

It can be inferred from some of Mulla Sadra’s phrases that mental existence is the very conceivable form created by the mind, as he argued. In some of his other phrases, however, Mulla Sadra holds that mental existence belongs to a stage of the hierarchy of being of things. Nonetheless, there are other phrases narrated from him suggesting that mental existence is both the conceivable form created by the mind and of a stage of the hierarchy of being.
A precise examination of the issue yields the upshot that it cannot be both because they are inconsistent.
Apart from Mulla Sadra’s phrases, there are four possible views about the arguments for mental existence studied here separately. The middle term of some of those arguments are no more recognized than the desired claim and thus they fail, unless somebody claims that those arguments are in the position to prove a dichotomy between the mind and outside or to refute the theory of “relation” (izafah). Some of those arguments stand on invalid presuppositions, too.
                                                                      

کلیدواژه‌ها [English]

  • mental existence
  • mind
  • conceivable form
  • the hierarchy of being
  • perception
  1. ابن‌رشد، محمدبن‌احمد (1377). تلخیص کتاب ما بعد الطبیعة. تهران: حکمت.
  2. ابن ‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). التعلیقات. بیروت: مکتبة الإعلام الإسلامی.
  3. ابوالبرکات بغدادی، هبة الله‌بن‌علی (1373). المعتبر فی الحکمة (ج3). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  4. بهمنیاربن‌مرزبان (1375). التحصیل. تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری. تهران: دانشگاه تهران.
  5. فخر رازی، محمدبن‌عمر (1384). شرح الإشارات و التنبیهات. به تصحیح نجف‌زاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  6. ـــــــــــــــ (1411ق). المباحث المشرقیة فی علم الإلهیات و الطبیعیات (ج1). قم: بیدار.
  7. سبزواری، ملاهادی (1360). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  8. شبانی، مرتضی (1383). «وجود ذهنی از منظر فلاسفه بزرگ اسلامی»، حکمت رضوی، ش8.
  9. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1387). سه رساله فلسفی. به تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  10. ـــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألّهین. به تصحیح حامد ناجی اصفهانی. تهران: حکمت.
  11. ـــــــــــــــ (1371). التصور و التصدیق. قم: بیدار.
  12. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. به تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
  13. ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. با تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  14. ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  15. ـــــــــــــــ (1422ق). شرح الهدایة الأثیریة. به تصحیح محمد مصطفی فولادکار. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  16. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الاربعة (ج،6،3،1، 8). بیروت: دار إحیاء التراث.
  17. طباطبایی، سید محمدحسین (1389). نهایة الحکمة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  18. عبودیت، عبدالرسول (1393). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج2). تهران: سمت و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  19. غزالی، محمدبن‌محمد (1416ق). مجموعه رسائل الإمام الغزالی. بیروت: دارالفکر.
  20. قیصری، داودبن­محمود (1363). شرح القیصری علی فصوص الحکم. قم: انتشارات بیدار.
  21. کاپلستون، فردریک چارلز (1388). تاریخ فلسفه (ج1). ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.