چیستی محاکات در میراث منطقی مسلمانان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح چهار رشته حکمت متعالیه

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه یاسوج

چکیده

«محاکات» مفهومی است که از فلسفه یونانی به آثار علمی اندیشمندان مسلمان راه یافته و دست‌کم از زمان فارابی در منابع منطقی مطرح بوده است. منطق‌دانان مسلمان این مفهوم را در چارچوب شعر منطقی تحلیل کرده‌اند. نوشتار حاضر بر آن است تا ابعاد مختلف چیستی محاکات را در آثار منطقی مسلمان واکاوی کند. روش این تحقیق کتابخانه‌ای است و پردازش اطلاعات آن به شکل توصیفی ـ تحلیلی صورت می‌پذیرد. از منظر منطق‌دانان مسلمان، محاکات عبارت است از ارائه امر شبیه به شیء از طریق تخییل یا همان تصویرسازی ذهنی. در شعر منطقی، محاکات ابتدا در ذهن گوینده شکل می‌گیرد و پس از ارائه کلام شعری و دریافت آن از سوی مخاطب، شاهد تحقق محاکات در ذهن مخاطب خواهیم بود که غالباً در پی آن، انفعال نفسانی برانگیخته می‌شود. در هنرهای دیگری چون نقاشی، مجسمه‌سازی، عکاسی، تئاتر و فیلم، علاوه بر دو محاکات مذکور، محاکات سومی نیز در ضمن اثر هنری شکل می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Imitation in the Light of Islamic Heritage of Logic

نویسندگان [English]

  • mohammad bakhtiyai 1
  • abolhasan bakhtiyari 2
1 A 4th grade student of transcendent theosophy at seminary school.
2 An assistant professor and faculty member at Yasuj University
چکیده [English]

The concept of “imitation” in the works of Muslim philosophers is traced back to Greek philosophy; at least, it can be spotted in the works of logics since Farabi’s time. Muslim logicians have analyzed this concept in the framework of poems of logic. This essay aims to inquire into different dimensions of imitation in the works of Muslim logicians. The method adopted for this research is library reference and the method for processing data is descriptive-analytic.
Imitation, in the viewpoint of Muslim logicians, is to present something similar to something else through imaginative creation or mental illustration. In poems of logic, imitation first takes form in the mind of a speaker and after the presentation of words of poem to the listeners it develops in their minds mostly evokes subjective emotions. In other arts such as painting, sculpture, photography, theater and filming, there is a third kind of imitation within the works of art, along with the above two.

کلیدواژه‌ها [English]

  • poems of logic
  • subjective emotions
  • imitation
  • imaginative creation
  1. ابراهیم مصطفی (1427ق). المعجم الوسیط. تهران: مکتبة الرضوی.
  2. ابن‌رشد، احمد (1986م). تلخیص کتاب الشعر لأرسطوطالیس. به تحقیق دکتر بترورث و هریدی. قاهره: الهیئة المصریة.
  3. ابن‌سینا، حسین‌بن‌علی (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. چاپ دوم. به تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. ـــــــــــــــ (1404ق/الف). الشفا (المنطق)، «البرهان». تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
  5. ـــــــــــــــ (1404ق/ب). الشفا (المنطق)، «الجدل». تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
  6. ـــــــــــــــ (1404ق/ج). الشفا (المنطق)، «الشعر». تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
  7. ـــــــــــــــ (1404ق/د). الشفا (الطبیعیات). تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
  8. ـــــــــــــــ (1980م). عیون الحکمة. چاپ دوم. به تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: دارالقلم.
  9. ابن ‌کمونة، سعد (1402ق). الجدید فی الحکمة. به تصحیح و تعلیق حمید مرعید الکبیسی. بغداد: جامعة البغداد.
  10. بهمنیاربن مرزبان (1375). التحصیل. چاپ دوم. به تصحیح و تعلیق مرتضی مطهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  11. ابن‌‌منظور، محمدبن مکرم (1405ق). لسان العرب. قم: نشر أدب الحوزة.
  12. ارسطو (1388). درباره هنر شعر. ترجمه سهیل محسن افنان. تهران: مؤسسه انتشارات حکمت.
  13. ـــــــــــــــ (1378). ما بعدالطبیعه (متافیزیک). ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات طرح نو.
  14. افلاطون (1367). دوره کامل آثار افلاطون. چاپ دوم. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات خوارزمی.
  15. بغدادی، ابوالبرکات (1373). المعتبر فی الحکمة. چاپ دوم. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  16. بلخاری، حسن (1392). در باب نظریه محاکات؛ مفهوم هنر در فلسفه یونانی و حکمت اسلامی. تهران: انتشارات هرمس.
  17. جوهری، اسماعیل (1399ق). الصّحاح. بیروت: دارالعالم للملایین.
  18. حلی، حسن (1388). الجوهر النضید. چاپ چهارم. به تصحیح و تعلیق محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
  19. ـــــــــــــــ (1379). الاسرار الخفیة. التحقیق: مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  20. رازی، فخرالدین (1384). شرح الاشارات و التنبیهات. به تصحیح دکتر نجف‌زاده. قم: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  21. ـــــــــــــــ (1373). شرح عیون الحکمة. به تحقیق محمد حجازی و احمدعلی سقا. تهران: مؤسسة الصادق7.
  22. ـــــــــــــــ (1986م). لباب الاشارات. به تحقیق احمد الحجازی السقا. قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة.
  23. رازی، قطب‌الدین (1384). تحریر القواعد المنطقیة فی شرح الشمسیة. چاپ دوم. به تصحیح محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
  24. ـــــــــــــــ (بی‌تا). شرح مطالع الانوار فی المنطق. قم: انتشارات کتبی نجفی.
  25. ساوی، ابن‌سهلان (1383). البصائر النصیریة فی علم المنطق. به تحقیق حسن مراغی. تهران: انتشارات شمس تبریزی.
  26. سبزواری، ملاهادی (1379). شرح المنظومة. به تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی و تحقیق مسعود طالبی. تهران: نشر ناب.
  27. قطب‌الدین شیرازی،محمود بن مسعود (1369). درّة التاج. چاپ سوم. به تصحیح سید محمد مشکوة. تهران: انتشارات حکمت.
  28. شهرزوری، شمس‌الدین (1383). رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة. به تصحیح و تحقیق دکتر نجفقلی حبیبی. تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
  29. صدرالدین شیرازی، محمد (1362). اللّمعات المشرقیة فی الفنون المنطقیة. به تصحیح دکتر مشکوةالدینی. تهران: انتشارات آگاه.
  30. طریحی، فخرالدین (1408ق). مجمع البحرین. به تحقیق السید احمد الحسینی. بی‌جا: مکتب نشر الثقافة الاسلامیة.
  31. طوسی، نصیرالدین (1375). شرح الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغة.
  32. ـــــــــــــــ (1361). اساس الاقتباس. چاپ سوم. به تصحیح مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  33. فارابی، ابونصر (1413ق). الاعمال الفلسفیة. به تحقیق و تعلیق دکتر جعفر آل‌یاسین. بیروت: دارالمناهل.
  34. ـــــــــــــــ (1408ق). المنطقیات. به تحقیق محمد دانش‌پژوه. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
  35. ـــــــــــــــ (1405ق). فصول منتزعة. چاپ دوم. به تصحیح و تحقیق و تعلیق دکتر فوزی نجار. تهران: المکتبة الزهرا.
  36. ـــــــــــــــ (1404ق). الالفاظ المستعملة فی المنطق. چاپ دوم. به تحقیق و تعلیق محسن مهدی. تهران: انتشارات الزهرا.
  37. ـــــــــــــــ (1996م/الف). احصاء العلوم. با شرح دکتر علی بوملحم. بیروت: مکتبة الهلال.
  38. ـــــــــــــــ (1996م/ب). السیاسة المدنیة. با شرح دکتر علی بوملحم. بیروت: مکتبة الهلال.
  39. ـــــــــــــــ (1995م). آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها. با شرح و تعلیق دکتر علی بوملحم. بیروت: مکتبة الهلال.
  40. ـــــــــــــــ (1986م). کتاب الحروف. به تحقیق و تعلیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق.
  41. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (بی‌تا). العین. بی‌جا: دار و مکتبة الهلال.
  42. فیاضی، غلام‌رضا (1398). تعلیقه بر شرح اشارات محقق طوسی. به تصحیح غلام‌رضا فیاضی. قم: نشر اشراق حکمت.
  43. متی، ابوبشر (1967م). ارسطوطالیس فی الشعر. به تحقیق شکری محمد عیاد. قاهره: دار الکتب العربی للطباعة و النشر.
  44. مظفر، محمدرضا (1430ق). المنطق. چاپ هفتم. با تعلیق غلام‌رضا فیاضی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  45. نبویان، سید محمدمهدی (1395). جستارهایی در فلسفه اسلامی: «مشتمل بر آرای اختصاصی آیت‌الله فیاضی». قم: انتشارات حکمت اسلامی.
  46. یزدی، مولی‌عبدالله (1412ق). الحاشیة علی تهذیب المنطق. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.