نظریه انتخاب اختیاری متعالیه، نظریه ای در علوم انسانی برگرفته از حکمت متعالیه

جمالی, مهدی; شریفی, احمدحسین

نظریه انتخاب اختیاری متعالیه، نظریه ای در علوم انسانی برگرفته از حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای فلسفه علوم اجتماعی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

² استاد و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

تبیین در کنار رویکرد تفسیری و انتقادی، سه روش علوم انسانی و اجتماعی هستند. در این بین، «تبیین» به معنای کشف علت، پرکاربردترین و مهم‌ترین روش این علوم است؛ زیرا تعریف و توصیف کنش‌های انسانی مقدمه آن بوده و پیش‌بینی و کنترل کنش‌ها بر آن مبتنی است. نظریه انتخاب عقلانی یکی از مشهورترین و فراگیرترین انواع تبیین است که "کارل پوپر" آن را شاه‌کلید فتح علوم انسانی دانسته است. در این مقاله به دنبال آن هستیم تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، نظریه‌ای بدیل و برگرفته از مبانی مستحکم حکمت متعالیه ارائه نماییم تا به این طریق گامی برای اسلامی‌سازی علوم انسانی برداریم و نشان دهیم که از منظر حکمت متعالیه، نظریه انتخاب اختیاری متعالیه به‌جهت توجه به عوامل مستقیم کنش (یعنی تصور، تصدیق، شوق، شوق مؤکد) و همچنین عوامل غیر مستقیم (مانند بدن، تعلیم و تربیت، نهادها و ساختارهای جامعه و ...)، نظریه‌ای دقیق و جامع برای تبیین کنش‌های انسانی است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Theory of Transcendental Voluntary Choice (A theory in humanities as per transcendent theosophy)

نویسندگان [English]

Mahdi Jamali ¹
Ahmad Hosein sharifi ²

¹ A PhD. Student of the philosophy of social sciences in Imam Khomeini Institute of Education and Research.

² A lecturer and faculty member at Imam Khomeini Institute of Education and Research.

چکیده [English]

Explanation along with interpretive and critical approaches are three methods used in humanities and social sciences. Out of these three, explanation as a means to discover the causes of something is the most significant and most used in those disciplines of science. Because those disciplines are preceded by the definition and description of man’s actions on which the predictions and action-control depend. Rational choice theory is one of the most important and most celebrated methods introduced by Karl Popper as a master key to open all human sciences.
In this article, the authors are seeking for a substitute for that theory as per the strong principles of transcendent theosophy through a descriptive-analytic method. They have thus hope to take a step forward in the course of Islamicization of humanities. Noting direct factors of actions (conception, assent, longing, and intense longing) and indirect factors (such as body, education, social institutes and structures), they want to show that in the light of transcendent theosophy, transcendental voluntary choice theory is precise and comprehensive for the explanation of man’s actions..

کلیدواژه‌ها [English]

humanities
rationality
rational choice theory
transcendental voluntary choice theory
transcendent theosophy

مراجع

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414 ق). لسان العرب. (ج12،5) چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
اسکات، جان (1394). نظریه اجتماعی. ترجمه محمد قلی‌پور. مشهد: مرندیز.
اوثویت، ویلیام و تام باتامور (1392). فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم. ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نی.
بنتون، تد و یان کرایب (1384). فلسفه علوم اجتماعی. ترجمه شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد. تهران: آگه.
بودون، ریمون (1383). مطالعاتی در آثار جامعه‌شناسان کلاسیک. ترجمه باقر پرهام. چاپ دوم. تهران: مرکز.
پارسانیا، حمید (1392). جهان های اجتماعی. چاپ دوم، قم: فردا.
حسنی، سید حمیدرضا (1385). «مناسبات بین فهم و تبیین در علوم انسانی و علوم طبیعی»، روش‌شناسی علوم انسانی، 12 (47)، ص94ـ 114.
خسروپناه، عبدالحسین (1394). روش‌شناسی علوم اجتماعی. تهران: حکمت و فلسفه ایران.
رضایی، مهران و هوشنگی، حسین (1392). «فرآیند صدور افعال اختیاری». معارف عقلی، ش 29، ص115ـ 136.
شریفی، احمدحسین (1396). «بررسی مدل صدرایی گزینش عقلانی به عنوان روشی برای تبیین کنش‌های انسانی». معرفت فرهنگی اجتماعی، ش 33، ص 25ـ 40.
ـــــــــــــــ (1395). روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
ـــــــــــــــ (1393). مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1383). شرح اصول الکافی.(ج1). به تحقیق محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـــــــــــــــ (1381). کسر الاصنام الجاهلیة. به تصحیح و تعلیق دکتر جهانگیری. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
ـــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم. (ج1). چاپ دوم. به تحقیق محمد خواجوی. قم: بیدار.
ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. چاپ دوم. به تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ـــــــــــــــ (1981 م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. (ج9،8،7،6،4،3،2،1). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
ـــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء. قم: بیدار.
غفاری، حسین (1375). «چیستی عقلانیت». قبسات، 1 (1)، ص116ـ168.
فی، برایان (1389). پارادایم‌شناسی علوم انسانی. ترجمه مرتضی مردیها. چاپ دوم. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ـــــــــــــــ (1386). فلسفه امروزین علوم اجتماعی. ترجمه خشایار دیهیمی. چاپ سوم. تهران: طرح نو.
کرایب، یان (1378). نظریه‌های مدرن در جامعه‌شناسی. ترجمه محبوبه مهاجر. تهران: سروش.
کلمن، جیمز (1377). بنیادهای نظریه اجتماعی. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: نی.
کوئن، بروس (1395). مبانی جامعه‌شناسی. ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل. چاپ بیست و هفتم. تهران: سمت.
مصباح یزدی، محمدتقی (1368). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. قم: انتشارات تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــ (1394). آموزش فلسفه.(ج1). چاپ چهارم. قم: مؤسسه امام خمینی.
وبر، ماکس (1384). روش‌شناسی علوم اجتماعی. ترجمه حسن چاوشیان. چاپ دوم. تهران: مرکز.
ــــــــــــــــ (1371). اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری. ترجمه عبدالمعبود انصاری. تهران: سمت.
وفائیان، محمدحسین و فرامرز قراملکی، احد (1396). «تحلیل وجودشناختی فرایند صدور فعل از منظر ابن‌سینا و صدرالمتألهین». پژوهش‌های هستی‌شناختی، ش 11، ص1ـ23.
Rosenberg, Aleexander. (2007). Philosophy of Social Science. 3rd ed. Boulder: westview press.
Elster, Jon. (1986). Rational Choice. New York: New York university press.
Popper, Karl. (1985). The Rationality Principle, in Poper Selections. Ed by David Miller. Princeton: Princeton university press.
Little, Daniel. (1991). Varieties of Social Explanation: An Introduction to the Philosophy of Social Science. San Francisco and Oxford: Westview Press.