علل خودداری علامه طباطبایی از بکارگیری معارف عرفانی در فلسفه ورزی با تأکید بر آرای آیت الله جوادی آملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای رشته عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب

3 استادیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

در حکمت متعالیه برخلاف فلسفه ‌‌مشّاء، معارف فلسفی و عرفانی به هم وابسته‌‌اند. اما علامه طباطبایی با بازگشت به روش مشّائی، از معارف عرفانی در فلسفه‌‌اش استفاده نکرد. این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلیِ آراء استاد جوادی آملی، علل این تغییر در مشی علامه را بررسی می‌‌کند و در نهایت روشن می‌‌شود که اولاً معرفت شهودی مادامی که در نفس مکاشِف به‌صورت علم حضوری است، دارای مفهوم نیست و در نتیجه قابلیت استفاده در تعاریف و استدلالات فلسفی را ندارد. ثانیاً معرفت شهودی، یقینی روان‌شناختی است که ضابطه ‌‌منطقی برای اثبات داده‌‌های آن وجود ندارد. بنابراین در فلسفه ‌‌برهان‌‌محور کارآیی ندارد. ثالثاً اگر مکاشِف، آن معارف را در قالب قضیه بیان کند، به دلیل امکان خطا یا شخصی بودن یقینِ حاصل از آن، برای کاربرد در فلسفه باید با برهان اثبات شود تا به یقین واقعی تبدیل شود. اما دراین‌صورت، به‌خاطر تبدیل شدن به معرفت فلسفی حجت است نه به‌خاطر اینکه معرفت شهودی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Why Did Allamah Tabatabaei Stop Making Use of Mystical Doctrines in his Course of Practicing Philosophy? (An Emphasis on Ayatullah Javadi Amuli’s Viewpoints)

نویسندگان [English]

  • ahmad farzinfar 1
  • reza elahimanesh 2
  • asqar norozi 3
1 A PhD. student of mysticism and Sufism at Religions and Denomination University.
2 An assistant professor and faculty member at Religions and Denomination University.
3 An assistant professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

Contrary to peripateticism, in transcendent theosophy mystical doctrines are interconnected with those of philosophical ones. Nonetheless, in his return to the method of peripatetic philosophy, Allamah Tabatabaei stopped making use of mystical doctrines in his philosophy. In their descriptive-analytic method of studying Ayatullah Javadi Amuli’s views, the authors have inspected Allamah Tabatabaei’s reasons for changing his method. Firstly, it becomes clear that so far as mystical visions are present in the spirit of an unveiler as an inner experience and intuitive knowledge, it has not been conceptualized yet, and thus might not be used in the course of philosophical definitions and argumentations. Secondly, intuitive knowledge is merely some psychological certainty for whose data there is no logical criterion to prove. So, it will not work in philosophy which turns on the pivot of rational argumentation. Thirdly, did an unveiler render his mystical doctrines into the form of proposition, they would still remain in need of rational proving and true certainty in order to be used in philosophy. This is because mystical certainty is personal and thus open to error. Were they proved rationally, one could merely rely on them as philosophical knowledge, rather than intuitive knowledge.

کلیدواژه‌ها [English]

  • mystical vision
  • psychological certainty
  • logical certainty
  • Allahma Tabatabaei
  • Ayatullah Javadi Amuli
  1. ابن‌‌سینا، حسین­بن عبدالله (1373). برهان شفا. به تحقیق و ترجمه مهدی قوام صفری. تهران: نشر فکر روز.
  2. ـــــــــــــــ (1404ق). التعلیقات. به تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى.
  3. ـــــــــــــــ (1403ق). الاشارات و التنبیهات (ج3،1). چاپ دوم. شرح خواجه نصیرالدین طوسى و محاکمات از قطب‌الدین الرازی. قم: نشر الکتاب.
  4. ـــــــــــــــ (1978م). کتاب الانصاف. چاپ دوم. کویت: نشر وکالة المطبوعات.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1389/الف). انتظار بشر از دین. به تحقیق محمدرضا مصطفی‌‌پور. چاپ ششم. قم: انتشارات اسراء.
  6. ـــــــــــــــ (1389/ب). تفسیر انسان به انسان. چاپ پنجم. به تحقیق محمدحسین الهی‌‌زاده. قم: انتشارات اسراء.
  7. ـــــــــــــــ (1389/ج). حیات عارفانه امام علی7. چاپ هفتم. به تحقیق علی اسلامی. قم: انتشارات اسراء.
  8. ـــــــــــــــ (1389/د). ولایت فقیه. چاپ نهم. به تحقیق محمد محرابی. قم: انتشارات اسراء.
  9. ـــــــــــــــ (1388/الف). ادب فنای مقربان (ج6). به تحقیق محمد صفایی. قم: انتشارات اسراء
  10. ـــــــــــــــ (1388/ب). زن در آینه جلال و جمال. چاپ نوزدهم. به تحقیق محمود لطیفی. قم: انتشارات اسراء.
  11. ـــــــــــــــ (1388/ج). شمس الوحی تبریزی. چاپ پنجم. به تحقیق علی­رضا روغنی موفق. قم: انتشارات اسراء.
  12. ـــــــــــــــ (1388/د). فلسفه الهی از منظر امام ‏رضا7. چاپ چهارم. قم: انتشارات اسراء.
  13. ـــــــــــــــ (1388ه‍). وحی و نبوت. به تحقیق مرتضی واعظ‌‌جو. قم: انتشارات اسراء.
  14. ـــــــــــــــ (1387/الف). دین­شناسی. چاپ پنجم. به تحقیق محمدرضا مصطفی‌‌پور. قم: انتشارات اسراء.
  15. ـــــــــــــــ (1387/ب). عین النضاخ (تحریر تمهید القواعد) (ج 1 ،3). به تحقیق حمید پارسانیا. قم: انتشارات اسراء.
  16. ـــــــــــــــ (1387/ج). مهر استاد. چاپ چهارم. قم: انتشارات اسراء.
  17. ـــــــــــــــ (1386/الف). رحیق مختوم (ج1ـ1، 1ـ2، 1ـ4 و ج2ـ1، 2ـ4 و 4ـ2). چاپ سوم. به تحقیق حمید پارسانیا. قم: انتشارات اسراء.
  18. ـــــــــــــــ (1386/ب). شریعت در آینه معرفت. چاپ پنجم. به تحقیق حمید پارسانیا. قم: انتشارات اسراء.
  19. ـــــــــــــــ (1385). سرچشمه اندیشه (ج3). چاپ پنجم. به تحقیق عباس رحیمیان. قم: انتشارات اسراء.
  20. ـــــــــــــــ (1384/الف). فطرت در قرآن. چاپ چهارم. به تحقیق محمدرضا مصطفی‌‌پور. قم: انتشارات اسراء.
  21. ـــــــــــــــ (1384/ب). معرفت‌‌شناسی در قرآن. چاپ سوم. به تحقیق حمیدرضا پارسانیا. قم: انتشارات اسراء.
  22. حائری یزدی، مهدی (1371). «درآمدی بر کتاب اسفار». مجله ‌‌ایران‌‌شناسی. سال چهارم (ش4). ص707 ـ 712.
  23. سهروردی، یحیى­بن­حبش (1372). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج2). چاپ دوم. به تصحیح هانری کربن و نجف‌‌قلی حبیبی و سید حسین نصر. تهران: نشر پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
  24. صدرالدین شیرازى، محمدبن­ابراهیم (1381). کسر أصنام الجاهلیة. به تصحیح محسن جهانگیری. تهران: نشر بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  25. ـــــــــــــــ (1380). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال آشتیانی. قم: نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
  26. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج1، 2، 3، 7،6). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
  27. سبزواری، ملا هادی (1369). شرح منظومه (ج1). به تصحیح و تعلیق آیت‌الله حسن‌زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى. تهران: نشر ناب.
  28. صلیبا، جمیل (1414ق). المعجم الفلسفی بالألفاظ العربیة و الفرنسیة و الإنکلیزیة و اللاتینیة (ج1). بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.
  29. طباطبایی، سید محمدحسین (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج2). چاپ دوم. با حواشی شهید مرتضی مطهری. تهران: نشر صدرا.
  30. ـــــــــــــــ (1360). بدایة لحکمة. قم: مؤسسه ‌‌نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  31. ـــــــــــــــ (1416ق). نهایةالحکمة. چاپ هجدهم. قم: مؤسسه ‌‌نشر اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
  32. عبودیت، عبدالرسول (1385). درآمدی بر نظام حکمت صدرایی (ج1). تهران: نشر سمت.
  33. فرامرز قراملکی، احد (1377). «روی­آورد بین­رشته‌‌ای و هویت معرفتی فلسفه صدرایی». مقالات و بررسی‌‌ها (ش63). ص125ـ136
  34. مصباح، محمدتقی (1366). آموزش فلسفه (ج1). چاپ دوم. تهران: نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
  35. مولوی، جلال‌الدین محمد (1379). مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: انتشارات نگاه..
  36. یزدان‌‌پناه، سید یدالله (1388). مبانی و اصول عرفان نظری. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.