بررسی نگرش‌های سه‌گانه ابن‌سینا به صفات کمال خداوند (عینیّت خارجی و وحدت مفهومی، لازم ذات بودن و ارجاع به اضافه و سلب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه مفید

چکیده

ابن‌سینا سه نظریه به‌ظاهر متفاوت در مورد صفات کمال خداوند دارد؛ گاه از عینیت وجودی و  وحدت مفهومی صفات کمال سخن می‌گوید، گاه آنها را لازم ذات می‌داند و گاه آنها را
به سلب و اضافه باز‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌می‌گرداند. در این مقاله، پس از تحلیل و بررسی سخنان او در مورد نظرات سه‌گانه یاد‌شده، آشکار می‌‍شود که منظور او ـ علی‌رغم ظهور بعضی از سخنانش ـ از لازم ذات، صادر از ذات نیست تا با نظریه عینیت وجودی صفات با یکدیگر و با ذات ناسازگار  شود. بلکه منظور او لازم تحلیلی است. در نتیجه این نظریه با دو نظریه دیگر او سازگار است. همچنین روشن خواهد شد که نظریه اضافی یا سلبی بودن صفات کمال، هرچند با نظریه لازم ذات بودن آنها قابل جمع است، اما براساس یک تفسیر، با نظریه وحدت مفهومی صفات و براساس تفسیری دیگر با وحدت مفهومی و عینیت خارجی آنها ناسازگار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Avicenna’s three Approaches to Divine Attributes of Perfection (Conceptual unity and Identity-in-Reality, Being Implied by the Essence, and Reference to Relation and Negation)

نویسنده [English]

  • sayyedmohammad entezam
An associate professor and faculty member at Mufid University
چکیده [English]

Avicenna has advanced three apparently different theories about divine attributes of perfection: identity-in-reality and conceptual unity, being implied by the Essence, and reference to relation and negation. The study of his words proves that -despite the apparent meaning of some of his words- what he means by being implied by the Essence is not that those attributes are issued by the Essence so that it contradicts the identity-in-reality theory of attributes one with others or with the Essence; rather, he means that they are implied analytically and by abstraction. Therefore, this theory is reconcilable with other two theories. It will also be clear that although the theory of relation and negation is reconcilable with being implied by the Essence theory, it goes irreconcilable with the conceptual unity theory as per one interpretation or with the theory of identity-in-reality and conceptual unity as per another interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • divine attributes of perfection
  • the identity-in-reality of attributes of perfection
  • the conceptual unity of attributes of perfection
  • the implications of divine Essence
  • Avicenna
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1383). الهیات دانش‌نامه علایی. به تحقیق دکتر محمد معین. همدان: دانشگاه همدان.
  2. ـــــــــــــــ (1371). المباحثات. به تحقیق محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
  3. ـــــــــــــــ (1371). النجاة. به تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  4. ـــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. تحقیق عبدالله نورانی. تهران، مؤسسه مطالعات اسلامی.
  5. ـــــــــــــــ (1404ق/الف). الهیات شفا. به تحقیق اب قنواتی و سعید زائد. قم: کتابخانه آیۀالله مرعشی نجفی.
  6. ـــــــــــــــ (1404ق/ب)، التعلیقات. به تحقیق عبدالرحمن بدوی. بیروت: مکتبة اعلام الاسلامی.
  7. ـــــــــــــــ (1400ق). رسائل ابن‌سینا (الرسالة العرشیه). قم: انتشارات بیدار.
  8. انتظام، سیدمحمد (1398). «بررسی فاعل و قابل بودن ذات خداوند نسبت به صورت‌های علمی موجودات از دیدگاه ابن‌سینا با تأملی در قاعده وحدت جهت فعل و قبول در بسائط». پژوهش‌نامه فلسفه دین. 17(2). ص249-268.
  9. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م). اسفار (ج6). بیروت: دار احیاء التراث.
  10. مصباح یزدی (1395). شرح الهیات شفا (ج3). به تحقیق و نگارش عبدالجواد ابراهیمی‌فر. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).