دو برهان صدرالمتالهین بر علم عام موجودات؛ اشکالات و پاسخ به آنها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای فلسفه مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

2 دانشیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

براساس ادله نقلی، همه مخلوقات دارای سطحی از علم و شعور هستند که می‌توانند تسبیح خداوند کرده و با میل و رغبت از فرامین او اطاعت کنند. آیات و روایات در این زمینه آن‌چنان زیاد است که می‌توان گفت یکی از مسلمات دین مبین اسلام، وجود علم و آگاهی برای همه موجودات است. اهل معرفت در تأیید این اندیشه‌ دینی، شهودات خود را شاهد آورده‌اند و فلاسفه، به‌ویژه صدرالمتألهین برای اثبات عقلیِ این آموزه نقلی و شهودی، دلایل متنوعی ارائه کرده‌اند. اما برخی محققان تلاش‌های عقلی در این زمینه را ناموفق دانسته و اشکالات متعددی به هر یک از براهین فلسفی وارد ساخته‌اند. در این مقاله، دو برهان از براهین صدرالمتألهین برای اثبات علم و شعور همگانی را به‌همراه برخی اشکالات وارد شده بر آنها تبیین و ارزیابی نموده‌ایم. برهان اول از راه تشکیک وجود به اثبات علم عمومی می‌پردازد و چهار اشکال بر آن وارد شده و برهان دوم از راه شعور فاعل‌های طبیعی به لوازم و اقتضائات خود، علم همگانی را اثبات می‌کند و با سه اشکال مواجه شده است. در این نوشتار تلاش کرده‌ایم نشان دهیم که براهین مزبور تام و تمام بوده و همه‌ اشکالات مزبور قابل دفع و رفع هستند

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

to Prove General Knowledge for All Beings (Objections & Answers)

نویسندگان [English]

  • YASER HOSEINPOUR 1
  • AHMAD SAEEDI 2
1 A PhD holder from Imam Khomeini Institute of Education and Research. Hoseinpour.
2 An associate professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

 
According to narrated arguments, all beings enjoy some level of consciousness and awareness by which they can glorify Allah and obey His commands willingly. The Qur’anic verses and traditions on this issue are plenty enough to claim that awareness for all beings is taken for granted in Islam. Mystics have suggested their visions in order to  support this religious idea and some philosophers particularly Mulla Sadra have put forward various arguments proving this intuitive and reported doctrine rationally. Nonetheless, some scholars hold that all efforts on this regard are useless trying to raise many objections against those rational arguments.
In what presented here, the author has reported Mulla Sadra’s two arguments for the theory and studied those objections. The first argument comes from the graded theory of existence facing four objections and the second comes from the demands of consciousness of natural agents facing three objections. The author has shown that the two arguments are efficacious and all objections can be answered and dropped.

کلیدواژه‌ها [English]

  • science
  • Sadr al-Mutallah
  • authenticity
  • existence
  1.  

    ـ قرآن کریم (ترجمه مرحوم محمدمهدی فولادوند).

    1. ابن‌عربی، محمد بن علی (1370). فصوص الحکم. با تعلیقات ابوالعلاء عفیفى‏. چاپ دوم. تهران: انتشارات الزهراء.
    2. ـــــــــــــــ (1387). فصوص الحکم. به تصحیح و ترجمه محمد خواجوى‏. تهران: مولی.
    3. آشتیانی، سید جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر. چاپ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
    4. جوادی آملی، عبدالله (1393). رحیق مختوم (ج9). قم: اسراء.
    5. ـــــــــــــــ (1396). رحیق مختوم (ج18). قم: إسراء.
    6. سبزواری، ملاهادی (1422ق). شرح المنظومه. به تصحیح حسن حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب.
    7. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1378). رسالة فی الحدوث‏. به تصحیح سید حسین موسویان. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    8. ـــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تهران: حکمت.
    9. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
    10. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج1، 2، 3، 6). بیروت: دار إحیاء التراث.
    11. طوسی، نصیرالدین (1383). اجوبة المسائل النصیریة (20 رساله). به اهتمام عبدالله نورانی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانى.
    12. ـــــــــــــــ (1405ق). تلخیص المحصل. بیروت: دارالاضواء.
    13. عبودیت، عبدالرسول (1386). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج2). تهران: سمت؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    14. ـــــــــــــــ (1387). فلسفه مقدماتی؛ برگرفته از آثار استاد شهید مرتضی مطهری. تهران: سمت؛ قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    15. فیاضی، غلامرضا (1390). هستی و چیستی در مکتب صدرایی. به تحقیق و نگارش حسینعلی شیدان شید. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    16. کاشانی، فیض (1375). اصول المعارف. به تعلیق و تصحیح و مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانى. چاپ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى.
    17. میرداماد. محمدباقر (1381-1385). مصنفات میرداماد. به اهتمام عبدالله نورانى. تهران: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
    18. نبویان، محمدمهدی (1397). جستارهایی در فلسفه اسلامی (ج3). قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
    19. ـــــــــــــــ (1395). جستارهایی در فلسفه اسلامی (ج1). قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
    20. نوری، ملاعلی (1363). التعلیقات على مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى، چاپ شده در: صدرالدین شیرازی (1363). مفاتیح الغیب. با مقدمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.