اصل علیت و علوم انسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

هرچند تبیین علّی یکی از مهم‌ترین اهداف علوم طبیعی به‌شمار می‌آید، اما این تبیین در علوم انسانی با تردیدها و ابهام‌هایی روبه‌رو است. این ابهام‌ها علاوه بر آنکه سرآغاز پیدایش مکاتبی متعارض درباره‌ ماهیت پدیده‌های انسانی گشته و روش‌های علوم انسانی توصیفی را تحت تأثیر قرار داده است، منجر به اختلاف نظرهایی اساسی درباره اهداف علوم انسانی شده است؛ همان‌طور که چیستی و چگونگی علوم دستوری را به‌شدت دست‌خوش ابهام کرده است. ازاین‌رو باید بحث از اصل علیت و ارتباط آن با علوم انسانی را یکی از ریشه‌ای‌ترین نقاط اختلاف‌برانگیز در فلسفه علوم انسانی دانست. در این مقاله، ابتدا برخی از تفسیرها از این اصل و نیز جریان آن در پدیده‌های انسانی با روش انتقادی بررسی شده و به مغالطات و شبهاتی که دامن‌گیر برخی صاحب‌نظران شده است پاسخ داده می‌شود. سپس با روش تحلیل عقلی، جریان اصل علیت در پدیده‌های انسانی تشریح شده و انواع علت‌ها و روابط میان آنها تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Principle of Causality and the Human Sciences

نویسنده [English]

  • Ali Mesbah
An associate professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

Although the explanation of causality is one of the main aims of natural sciences, it fell under suspicions and ambiguities in humanities. Such ambiguities, not only led to the creation of contradictory schools about the nature of human phenomena, but also influenced the descriptive methods of humanities, and brought about major controversies about the aims of humanities. It seriously made the nature and quality of prescriptive sciences suffer from ambiguity, too. It is, thus, necessary to consider the principle of causality and its tie with humanities as one of the most rooted controversies  in the philosophy of humanities.  
In his article, the author has first studied some interpretations of causality in the course of human phenomena critically and then answered fallacies and doubts surrounded some scholars. He then goes to elucidate the principle of causality in the course of human phenomena through rational analysis and explain kinds of causality and their ties.

کلیدواژه‌ها [English]

  • the principle of causality
  • descriptive humanities
  • prescriptive humanities
  • explanation
  • Islamic humanities

مراجع

  1. ابن أبی‌جمهور، محمدبن‌زین‌الدین (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. (ج‏1).‏ تحقیق و تصحیح مجتبى عراقى. قم: دار سیدالشهداء للنشر‏.
  2. جوادی آملی، عبدالله (1389). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسراء.
  3. ـــــــــــــــ (1388-1392). تسنیم، (ج1، 3، 14، 25 و 29). قم: اسراء.
  4. سالم، مریم (1392). «علیت ارسطویی یا تبیین ارسطویی»؛ معرفت فلسفی. 1 (11)، ص85-104.
  5. سروش، عبدالکریم (1385). تفرج صنع (نسخه الکترونیکی). تهران: صراط.
  6. سهروردی، یحیی بن حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق (ج1). تصحیح هانری کربن و دیگران‌. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  7. شهرزوری، محمد بن محمد (1383). رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة‌ (ج3). تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
  8. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فی‌الاسفار الاربعة العقلیة (ج2). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  9. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی‌ تفسیر القرآن (ج1، 19). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  10. عبودیت، عبدالرسول (1378). هستی‌شناسی؛ «سلسله دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی». قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  11. ـــــــــــــــ (1385). درآمدی بر فلسفه اسلامی؛ «سلسله دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی». قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  12. مصباح یزدی، محمدتقی (1391). آموزش فلسفه (ج2). قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  13. مطهری، مرتضی (1368). شش مقاله؛ «جهان‌بینی الهی و جهان‌بینی مادی». تهران: انتشارات صدرا‌.‌
  14. ـــــــــــــــ (1378). آشنایی با قرآن (ج8). تهران: انتشارات صدرا.
  15. Danermark B. et al. (2002), Explaining Society: Critical Realism in the Social Sciences. London: Routledge.
  16. Davidson, Donald (1994). “Actions, Reasons, Causes.” In Readings in the Philosophy of Social Science. Ed. Michael Martin and Lee C. McIntyre. Cambridge, Mass.: The MIT Press.
  17. Dilthey, Wilhelm (1976). Selected Writings, edited, translated, and introduced by H. P. Rickman. Cambridge: Cambridge University Press.
  18. --------------- (1988), Introduction to the Human Sciences, translated with an introductory essay by Ramon J. Betanzos (Detroit, MI: Wayne State University Press.
  19. Fullerton, Ronald A. (1987), “Historicism: What it is, and What it Means for Consumer Research,” Advances in Consumer Research 14: 431-434.
  20. Götz, Michael J. et al. (1999), “Criminality and Antisocial Behaviour in Unselected Men with Sex Chromosome Abnormalities,” Psychological Medicine 29, pp. 953–962.
  21. Lepore, Ernest and Kirk Ludwig (2004). “Donald Davidson,” Midwest Studies in Philosophy, XXVIII, pp. 309-333.
  22. Little, Daniel (1991). Varieties of Social Explanation. Boulder, CO: Westview.
  23. Mannheim, Karl (1924), "Historismus," Archiv fuer Sozial- wissenschaft und Sozialpolitik, 52, 1-60.
  24. Mannheim, Karl (1960 [19361), Ideology and Utopia, translated by L. Wirth and E. Shils, New York: Harvest Books.
  25. Meinecke, Friedrich (1972 [19361), Historism; The Rise of a New Historical Outlook. Translated by J. E. Anderson, London: Routledge and Kegan Paul.
  26. Sherratt, Yvonne (2006). Continental Philosophy of Social Science; Hermeneutics, Genealogy and Critical Theory from Ancient Greece to the Twenty-First Century. Cambridge ;Cambridge University Press.
  27. Troeltsch, Ernst (1922), Der Historismus und seine Probleme, Tuebingen J. C. B. Mohr.
  28. --------------- (1923), Christian Thought. Translated by F. Huegel et al, London: University of London Press.
  29. Vanberg, Viktor J. (2002). “Rational Choice VS Program-based Behavior,” Rationality and Society 14 (1), 7-54.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 20 اسفند 1398
  • تاریخ بازنگری: 01 مرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 03 شهریور 1399

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار