بازخوانی «ثنویت سوژه-ابژه و بازتاب آن در نظریات معنای علوم اجتماعی» از منظر حکمت صدرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری فلسفه علوم اجتماعی دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

در این مقاله بر اساس رابطه «سوژه و ابژه» دیدگاه‌های مختلفی درباره خاستگاه معانی در علوم اجتماعی بازخوانی شده و سپس موضع حکمت صدرایی در این رابطه بیان شده است. در این راستا سه نگرش عمده شناسایی شده که عبارتند از: دیدگاه ابژه‌محور، دیدگاه سوژه‌محور و دیدگاه برساخت‌گرا.
دسته اول، خاستگاه معانی را در «ابژه» جست‌وجو کرده و دسته دوم، خاستگاه معانی را سوژه و آفرینش‌های آن دانسته است. دسته سوم نیز با قائل شدن به مرگ سوژه معنابخش، به‌دنبال برساخته بودن معانی در دل روابط تاریخی و فرهنگی می‌گردند. در مقابل، از منظر حکمت صدرایی رابطه فاعل شناسا و موضوع مورد شناسایی بر اساس رایطه «سوژه و ابژه» قابل پذیرش نیست. بلکه بر اساس این دیدگاه، انسان هویتی مُلکی و ملکوتی دارد که رابطه ‌او با معانی‌ ادراکی‌اش در سطحی، بر اساس قاعده اتحاد عالم و معلوم تبیین شده و در سطحی دیگر، بر اساس مکانیزم استعاره و اعتبارِ مبتنی بر سرشت مشترک انسانی و با بهره‌مندی از ذخایر معانی حقیقی تبیین ‌شده است. بر این اساس، خاستگاه معنا در افاضه صُور از ناحیه حق‌تعالی دانسته می‌شود و این توانایی برای انسان در نظر گرفته می‌شود که با اقبال یا ادبار نسبت به او، جهان‌های معنایی مختلفی را رقم زند. بازتاب این دیدگاه، این نتایج را در علوم اجتماعی خواهد داشت: عدم تقلیل معانی به سطح حسی، پذیرش وجود نظام‌های معنایی ضروری در خارج از وجود انسان، توجه به هویت واحد انسانی و عدم تقلیل هویت معانی به اموری صرفاً قراردای و اجتماعی.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review of Subject-object Dualism and its Impact on the Theories of Meaning in Social Sciences in the Light of Sadraian Theosophy

نویسنده [English]

  • Hosein Hajmohamadi
A PhD holder of the philosophy of social sciences at Baqir al-Ulum University (the author).
چکیده [English]

In what follows, the authors have revised different views on the origin of meaning in social sciences according to the subject-object relation, and then they have stated the position of Sadraian theosophy on the issue. In this course, three major approaches have been recognized: object-centered view, subject-centered view, structuralist view.
    The first view seeks for the origin of meaning in the object and the second in the subject and its creations. Having considered the death of sense-making subject, the third view seeks for the structured meaning in the midst of cultural and historical relations. In contrast, Sadraian theosophy does not embrace the tie between the knowing subject and the object to be known according to the subject-object relation. Nevertheless, according to Sadra’s viewpoint, mankind has an earthly-heavenly identity whose relation with the meaning of his perceptions is developed according to the rule of union of the knower and the known on some scale, and on another scale, according to the mechanism of metaphor, man’s common nature, and his reserve of true meanings. Accordingly, the origin of meaning is from God who gives the forms, and man has the option to either turn to the Giver of forms or turn away from Him and thus decide about different worlds of meaning for himself. This viewpoint has its outcomes in social sciences: that we are not obliged to reduce meanings to the level of sensible objects, that we might embrace different systems of necessary meanings outside man’s inner being, that we may consider man’s unified and single identity, and that we may not reduce the identity of meanings to the merely conventional and social issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • objectivism
  • subjectivism
  • structuralism
  • products of consideration
  • Sadraian theosophy
  1. احمدی، بابک (1380). ساختار و هرمنوتیک. تهران: انتشارات گام نو.
  2. اشمیت، ریچارد (1375). سرآغاز پدیدارشناسی. ترجمه شهرام پازوکی، فصلنامه فرهنگ. 9(18)، ص3-21.
  3. بلیکی، نورمن و دیگران (1391). پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی. ترجمه و مقدمه از محمدتقی ایمان و همکاران. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  4. بنتون، تد و یان کرایب (1389). فلسفه علوم اجتماعی، «بنیادهای تفکر اجتماعی». ترجمه شهناز مسمی‌پرست و محمود متحد. تهران: نشر آگه.
  5. پارسانیا، حمید (1396). سوژه، ابژه، معنا و جامعه‌شناسان ایرانی: www.mehrnews.com.
  6. ــــــــــــــ (1392). نماد و اسطوره. قم: نشر کتاب فردا.
  7. ــــــــــــــ (1391). جهان‌های اجتماعی. قم: نشر کتاب فردا.
  8. پازوکی، شهرام (1379). دکارت و مدرنیته. فصلنامه فلسفه، 1(1). ص170-200.
  9. جوادی‌ آملی، عبدالله (1392). رحیق مختوم، «شرح حکمت متعالیه». تنظیم و تدوین: حمید پارسانیا، قم: مرکز نشر اسراء.
  10. ـــــــــــــــــــ (1387). تحریر تمهیدالقواعد. قم: مرکز نشر اسراء.
  11.  ـــــــــــــــــــ (1386). تفسیر تسنیم (ج5،6). قم: مرکز نشر اسراء.
  12.  ـــــــــــــــــــ (1384). تفسیر انسان به انسان. قم: مرکز نشر اسراء.
  13.  حکاک، سید محمد (1377). نقد نظریه هیوم در باب منشأ تصورات بر اساس حکمت متعالیه. مجله قبسات. 3(10)، ص90-115.
  14.  دکارت، رنه (1387). تأملات در فلسفه اولی. ترجمه احمد احمدی. تهران: سمت.
  15.  دورکیم، امیل (1373). قواعد روش جامعه‌شناسی. ترجمه علی‌محمد کاردان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  16.  ریتزر، جرج (1377). نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی.
  17.  ساراپ، مادن (1382). راهنمایی مقدماتی بر پساساختارگرایی و پسامدرنیسم. ترجمه محمد رضا تاجیک. تهران: نشر نی.
  18.  سوسور، فردیناندو (1382). دوره زبان‌شناسی عمومی. ترجمه کورش صفوی. تهران: انتشارات هرمس.
  19. شرت، ایون (1390). فلسفه علوم اجتماعی قاره‌ای. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
  20. شرف خراسانى، شرف‌الدین (1376). از برونو تا کانت. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
  21. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌‌ابراهیم  (1387). سه رساله فلسفی، «متشابهات القرآن. المسائل القدسیه و اجوبة المسائل. قم: بوستان کتاب.
  22. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382). الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعه. قم: مکتبة المصطفوی.
  23. ضیاء شهابى، پرویز (1377). درآمدى پدیدارشناسانه به فلسفه دکارت. تهران: هرمس.
  24. ضیمران، محمد (1387). میشل فوکو، «دانش و قدرت». تهران: نشر هرمس.
  25. طالب‌زاده، سید حمید (1387). نیچه و اومانیسم. مجله فرهنگ، شماره65. ص65-90.
  26. طباطبایی، سید محمدحسین (1382). تفسیر المیزان. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  27. ـــــــــــــــــــــــــــ (1387)، اصول فلسفه رئالیسم. قم: بوستان کتاب.
  28. ـــــــــــــــــــــــــــ (1428 ق). مجموعه رسائل الإنسان و العقیدة. قم: باقیات.
  29. فوکو میشل (1383). اراده به دانستن. ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نشر نی.
  30. ــــــــــ (1378). مراقبت و تنبیه، «تولد زندان»، ترجمه‌ نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده. تهران: نشر نی.
  31. فی، برایان (1389). فلسفه امروزین علوم اجتماعی. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: طرح نو.
  32. کاتینگم، جان (1392). دکارت. ترجمه سید مصطفی شهرآیینی. تهران: نشر نی.
  33. کانت، ایمانوئل (1362). سنجش خرد ناب. ترجمه میر شمس‌الدین ادیب سلطانی. تهران: نشر امیرکبیر.
  34. کرایب، یان (1382). نظریه اجتماعی کلاسیک. ترجمه شهناز مسمی‌پرست. تهران: نشر آگه.
  35. کوزر، لوییس (1377). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.
  36. کاپلستون، فردریک (1386). تاریخ فلسفه (ج5). ترجمه امیر جلال‏الدین اعلم. تهران: نشر علمى و فرهنگى.
  37. لاهیجی، ملا عبدالله (1390). فرهنگ اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی. به کوشش حمید عطائی نظری. تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  38. محمدپور، احمد (1389). روش در روش. تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
  39. مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار (ج2 ، 9). تهران: انتشارات صدرا.
  40. واعظی، احمد (1390). نظریه تفسیر متن. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  41. هیوم، دیوید (1387). تاریخ طبیعی دین. ترجمه‌ حمید عنایت، تهران: خوارزمی.
  42. Rosenberg, Alexander (1988). Philosophy of Social Science. Clarndon Press: Oxford.
  43. Audi, Robert (1999). The Cambridge dictionary of philosophy, Cambridge University Press, New York.