بررسی پیوند معرفت تصوری و تصدیقی با تأملی معناشناسانه در قاعده ما لا حد له لا برهان علیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه مفید

چکیده

فیلسوفان مسلمان با استناد به قاعده «ما لا حد له لا برهان علیه» و «ما لا برهان علیه لا حد له» پیوند معرفت تصوری و تصدیقی انسان را نسبت به برخی موجودات نشان داده و امکان یا امتناع یکی از آن‌دو را دلیل بر امکان یا امتناع دیگری معرفی کرده‌اند.
 در این مقاله، نخست به اختصار از چیستی و اقسام حد و برهان سخن به میان آمده و سپس مفاد اصل و عکس این قاعده تشریح شده است. در ادامه، با توجه به ادله و مستندات قاعده، به این نتیجه دستیافته ایم که مفاد برخی از این ادله، تثبیت ملازمه کلی بین معرفت تصوریِ حاصل از حد وجودی و معرفت تصدیقیِ برگرفته از برهان لم مطلق است و برخی دیگر نیز ـ از جهت وجود و عدم ـ بر ملازمه بین دو نوع معرفت، دلالتی ندارند. مطابق مفاد دلیلی دیگر می‌توان ملازمه بین حد و برهان لم مطلق را به حد ماهوی نیز تعمیم داد و در مورد کلیت یا جزئیت گزاره‌های حاکی از ملازمه وجودی و عدمی بین دو نوع معرفت، قائل به تفصیل شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Examination of the Connection Between Conception and Judgment with a Look at the Principle of ‘That Which Does not Have a Logical Definition Does not Have a Proof’

نویسنده [English]

  • sayyedmohammad entezam
Assoicate Professor and faculty Member, Mufid University
چکیده [English]

Muslim philosophers used two philosophical principles, i.e. ‘that which does not have a logical definition does not have a demonstration,’ ‘and that which does not have a demonstration does not have a logical definition,’ to show the connection between conception and judgment in man. So, they said that the possibility or impossibility of one is the sign of the possibility or impossibility of the other.
In this paper, first, the meaning and categories of the logical definition and demonstration have been explained. Then, the meaning of these two principles has been discussed. Following this, the proofs for these two philosophical principles have been presented. Some of these proofs show that there is a general necessity between conception that is acquired through the logical, existential definition and judgment that is acquired through the demonstration in which something is proven through its cause. Some other arguments do not indicate any necessary connection between the two aforementioned types of knowledge.
Therefore, according to the conclusion of another proof it is possible to generalize the necessary connection between the logical demonstration and the unconditional ‘limmi’ demonstration to include the logical definition of quiddity. Also, with respect to the universality or particularity of propositions that relate the existential or non-existential connection between the two types of knowledge it is possible to state two conditional views.         

کلیدواژه‌ها [English]

  • Existential logical definition
  • definition of quiddity
  • limmi demonstration
  • unconditional limmi demonstration
  • the shared qualities of the logical definition and demonstration
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1379). النجاة. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  2. ـــــــــــــــــــــ ( 1404ق الف). الشفاء «الهیات». تحقیق سعید زائد و.. . قم: انتشارات کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
  3. ـــــــــــــــــــــ (1404ق ب). الشفاء، «البرهان». تحقیق سعید زائد و... . قم: انتشارات کتابخانه عمومی آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
  4. بهمنیاربن مرزبان (1375). التحصیل. تصحیح مرتضی مطهری. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  5. سبزواری، ملاهادی (1369). شرح منظومه (ج1). تحقیق حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب.
  6. ـــــــــــــــــ (1360). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة. تصحیح سید جلال الدین آشتیانی. چاپ دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه
  7. طوسی، نصیرالدین (1361). اساس الاقتباس. تصحیح مدرس رضوی. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.
  8. مصباح یزدی، محمدتقی (1386). شرح برهان شفا. تحقیق محسن غرویان. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
  9. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1393). التنقیح فی المنطق. تحقیق و شرحِ «عسکری، سلیمانی امیری. قم: انتشارات حکمت اسلامی.
  10. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی. تحقیق حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
  11. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. چاپ دوم. مشهد: انتشارات دانشگاه.
  12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  13. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). اسفار(ج8،3،1). بیروت: دار احیاءالتراث.
  14. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیه علی الهیات الشفا. قم: انتشارات بیدار.