جایگاه دلیل نقلی و شهود در نظام حکمت متعالیه؛ نقد و بررسی دیدگاه ها

رضائی, حسن

جایگاه دلیل نقلی و شهود در نظام حکمت متعالیه؛ نقد و بررسی دیدگاه ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

حسن رضائی

دانشگاه باقرالعلوم، قم

چکیده

در سراسر ‌‌آثار فلسفی و غیرفلسفی ملاصدرا، انواع و اقسام گزاره‌ها وجود دارد. گزاره‌های عقلی از انواع و اقسامش، گزاره‌های علمی، گزاره‌های نقلی و گزاره‌های شهودی. دراین‏میان، ملاصدرا از قضایای نقلی و شهودی فراوان بهره برده است. این امر و سابقه نداشتن چنین روالی در بین فلاسفه -و به‏ویژه در متون فلسفی، سبب ایجاد اختلاف نظر بر سر تعیین جایگاه این دو منبع معرفتی در نظام حکمت متعالیه و نیز نقش آنها در این نظام، بر فرض فلسفی و نظام‏مند بودن آن میان اندیشمندان اسلامی و صدراپژوهان شده است. در یک بررسی، دست‏کم نُه نظریه دراین‏باره ارائه شده است که گرچه برخی از آنها مانند دیدگاهی که روش فلسفی ملاصدرا را تلفیق اندیشه‌ها و ایجاد سامان نوین فلسفی برای هماهنگی بیشتر با آموزه‌های دینی معرفی می‌کند تا حدودی می‌تواند مورد قبول واقع شود، ولی هرکدام از جهاتی نقص دارد و با ایرادهایی روبه‏روست. دیدگاه مختار این نوشتار آن است که صدرالمتألهین از گزاره‌‌های نقلی قطعی و شهود معصوم:، به‌ عنوان حد وسط یکی از مبادی برهان فلسفی و از جمله مبادی یقینی بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فلسفه اسلامی

عنوان مقاله [English]

An assessment of theories concerning place of revelation and intuition in transcendental theosophy

نویسنده [English]

hasan rezaei

baqer al oloom yniversity, qom, iran

چکیده [English]

Mulla Sadra's works – whether philosophic or non-philosophic – contain varied propositions – rational, scientific, revelation-based and intuitive. He has however, made abundant use of revealed and intuitive propositions. This has raised controversy among Muslim scholars on the place of these two epistemic sources in transcendental theosophy and their role in this philosophical system. Study shows there are some nine theories in this regard. Though some theories like the one that indicates that transcendental theosophy is a combination of different theories in line with religious doctrines are somewhat acceptable others suffer from certain flaws. This article supports the view that in his transcendental theosophy, Mulla Sadra makes use of definite revealed and intuitive propositions as a middle term in philosophical arguments

کلیدواژه‌ها [English]

revealed argument
rational argument
intuition
revelation
transcendental theosophy
demonstration

مراجع

ایزدی، حنان؛ فرامرز قراملکی، احد (1389). «نقد تفکیکی انگاری ملاصدرا». حکمت معاصر، 1 (2)، بهار و تابستان 89، ص59-77.
ایزدی، حنان؛ فرامرز قراملکی، احد (1386). «زبان برتر، نظریه‌ای در روش‌شناسی حکمت متعالیه». خردنامه صدرا، 49، پاییز 86، ص21-32.
جوادی آملی، عبدالله (1389). تفسیر تسنیم (ج17). تحقیق حسین اشرفی و عباس رحیمیان. قم: اسراء.
ــــــــــــــــــ (1388). تفسیر تسنیم(ج8). تحقیق حسن واعظی محمدی. چاپ سوم. قم: اسراء.
ــــــــــــــــــ (1386). رحیق مختوم(ج1). تنظیم حمید پارسانیا. چاپ سوم. قم: اسراء.
ــــــــــــــــــ (1384). معرفت‌شناسی در قرآن. تحقیق حمید پارسانیا. چاپ سوم. قم: اسراء
ــــــــــــــــــ (1383). توحید در قرآن. قم: نشر اسراء.
حائری یزدی، مهدی (1374). «حکمت متعالیه زبان برتر حکمت». گفتگو با استاد حائری یزدی. خردنامه صدرا، 2، شهریور 74، ص5-12.
ــــــــــــــــــ (1371)، «درآمدی بر اسفار». مجله ایران‌شناسی، 4 (16)، پاییز 1371، ص709-712.
حکمیمی، محمدرضا (1381). معاد جسمانی در حکمت متعالیه. قم: دلیل ما.
ــــــــــــــــــ (1370). الاهیات الهی و الاهیات بشری. قم: دلیل ما.
زراعت پیشه، محمود (1389). «نگاهی به روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا». کتاب ماه فلسفه، 37، مهر 89، ص29-31.
سروش، عبدالکریم (1377). «حکمت در فرهنگ اسلامی». دانشگاه انقلاب، 98-98، تابستان و پائیز 77، ص108-119.
صدر، سیدحسین (1381). صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه. ترجمه حسین سوزنچی. تهران: دفتر پژوشگاه و نشر سهروردی.
15. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم (1387). المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیه. تصحیح و تعلیق سیدمحمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1383). شرح اصول کافی. تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ــــــــــــــــــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تصحیح: حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
18. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1362). سه رساله فلسفی. با تعلیق و تصحیح و مقدمه سیدجلال‌الدین آشتیانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). اسرار الایات. تصحیح محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1420ق). مجموعه رسائل فلسفی ملاصدرا. چاپ دوم. تهران: حکمت.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمه المتعالیه فی السفار العقلیه الاربعه(ج5، 7، 9). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
صلواتی، عبدالله (1394). «تعیین معرفتی فلسفه ملاصدرا و نقد دو دیدگاه». حکمت و فلسفه، 43، تابستان 94، ص21-36.
ــــــــــــــ (1389). «جایگاه تعالیم وحیانی در تبیین وجودی انسان نزد ملاصدرا». انسان پژوهی دینی، 7 (24)، ص79-94.
عبودیت، عبدالرسول (1385). درآمدی بر نظام حکمت صدرایی(ج1). تهران: سمت؛ قم: مؤسسه آموزش پژوهشی امام خمینی، مرکز انتشارات.
علیزاده، بیوک (1376). «تمایز ماهیت مکتب فلسفی ملاصدرا از دیگر مکاتب». خردنامه صدرا، 10، زمستان 76، ص90-101.
فرامرز قراملکی، احد (1388). روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ــــــــــــــــــ (1385). «روش‌شناسی فلسفه ملاصدرا». خردنامه صدرا، 43، بهار 85، ص24-28.
ــــــــــــــــــ (1377). «روی آورد بین رشته‌ای و هویت معرفت فلسفی صدرایی». مقالات و بررسی‌ها، دفتر 63، تابستان 77، ص125-136.
لاریجانی، صادق (1379). اقتراح در باره کلام جدید. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
مصلح، جواد (بی‌تا). «مبا‌نی‌ فلسفی‌ و معتقدات‌ شخصی‌ صدرالمتألهین» در: «سه مقاله و دو نامه در تفکرات آخوند ملاصدرای شیرازی». ]بی‌جا: بی‌نا[.
مطهری، مرتضی (1387). مجموعه آثار(ج13). چاپ نهم. تهران: صدرا.
ملکیان، مصطفی (1385). «ده ملاحظه روش‌شناختی پیرامون فلسفه اسلامی». بازتاب اندیشه، 73، اردیبهشت 85، ص7-13.
یثربی، یحیی (1389). حکمت متعالیه (بررسی و نقد حکمت صدرالمتألهین). تهران: امیرکبیر.