علم حضوری فطری به خدا از منظر عقل و نقل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره

چکیده

علم فطری انسان به خدا، تقریباً مورد اتفاق همه اندیشمندان مسلمان است؛ اما درباره اینکه اولاً مراد از فطری‌بودن علم به خدا، کدام معنا از معانی فطرت و کدام نوع از علم (حصولی یا حضوری) است؛ ثانیاً اگر علم حصولی فطری به خدا وجود دارد، به کدام معنا از علم حصولی فطری است؛ و ثالثاً اینکه ادعای فطری‌بودن علم به خدا را چگونه می‌توان اثبات کرد، اختلاف‏ هایی وجود دارد.
برای اثبات فطری‌بودن علم به خدا، غالباً به یکی از راه‌های شهود، نقل و استقرای تاریخی استناد می‌شود. در این مقاله با هدف اثبات فطری‌بودن علم حضوری به خدا، نخست به تعیین معنای مورد نظر از فطری، تبیین انواع امور فطری، تبیین مفهوم علم حضوری فطری و معانی مختلف علم حصولی فطری به خدا پرداخته‌ایم، سپس درصدد اثبات سه ادعا برآمده‌ایم: (1) تنها دو دلیل اساسی برای اثبات علم فطری به خدا وجود دارد: الف) دلیل فلسفی، از راه ملاک علم حضوری، یعنی اتصال وجودی معلول به علت؛ ب) دلیل نقلی، از راه آیات شریفه قران کریم، به‌ویژه آیه میثاق و روایات مربوط به آنها. (2) این دو دلیل، تنها علم حضوری فطری به خدا را اثبات می‌کنند. (3) دلیلی عقلی بر اثبات علم حصولی فطری به خدا سراغ نداریم و آیه میثاق نیز بر علم حصولی به خدا دلالتی ندارد. راه‌های شهود و استقرای تاریخی نیز برای اثبات فطری‌بودن علم به خدا مفیدند؛ اما راه اول، راه همیشگی و همگانی نیست و راه دوم، مفید یقین نیست؛ البته این دو راه برای تأیید ادله دیگر و برای اقناع در شرایط خاص مفیدند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Innate presentational Knowledge of God according to reason and revelation

نویسنده [English]

  • ahmad abutorabi
Imam Khomeini Education and Reserch Instiute
چکیده [English]

Muslim scholars are almost unanimous on the existence of innate knowledge of God, but they however differ firstly on determining the meaning of innate and knowledge, secondly on locating the meaning of innate acquired knowledge once it is proved that there exists innate acquired knowledge about God and thirdly on how it can be proved that the knowledge about God is innate. To prove that the knowledge about God is innate one usually takes recourse to intuition, revelation or induction. To prove that the knowledge about God is innate this study determines the meaning intended from 'innate', explains kinds of innate ideas, meaning of innate presentational knowledge and the various meanings of innate acquired knowledge. It aims to prove the following: 1) There exist only two arguments for innate knowledge about God 2) These two arguments only prove the existence of innate presentational knowledge about God 3) There exists no rational argument to the effect that there is innate acquired knowledge about God. Covenant verse does not imply that there exists innate acquired knowledge about God. Intuition and historical induction are useful tools for proving acquired knowledge about God, but the first methodology is not always common whereas the second does not produce certainty. They are however of use for verifying other arguments or convincing on certain occasions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • theism
  • innate
  • presentational knowledge
  • acquired knowledge
  • connective being
  • covenant verse
  • Dhar world
  1. قران کریم

    1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1391). التعلیقات. مقدمه، تحقیق و تصحیح سیدحسین موسویان. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
    2. ـــــــــــــــــــــــ (1364). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. تقدیم و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ.
    3. ابوترابی، احمد (1395). امور فطری شیوه‌های بازشناسی و واقع‌نمایی. چاپ دوم. قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.
    4. ــــــــــــــ (1394). «روش‌شناسی علوم فطری»، آیین حکمت، 23، ص7-40.
    5. ــــــــــــــ (1393). «پیش‌نیازهای مفهوم‌شناسانه نظریه فطرت»، معرفت کلامی، 5، 7-28.
    6. ــــــــــــــ (1393الف). «واقع‌نمایی وملاک صدق امور فطری از دیدگاه اندیشمندان مسلمان»، ذهن، 57، 107-134.
    7. احمدی، علی اصغر (1362). فطرت بنیان روان‌شناسی اسلامی. تهران: امیر کبیر.
    8. حلی، حسن‌بن‌سلمان (1423ق). مختصر بصائر الدرجات. بیروت: دارالمفید.
    9. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی‌بن‌حبش (1388). مجموعه مصنفات شیخ اشراق(ج2). تصحیح و تقدیم هانری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    10. شاه‌آبادی، محمدعلی (1386) رشحات البحار. تصحیح، تحقیق و ترجمه زاهد ویسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سازمان انتشارات.
    11. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1416ق). رسالتان فی التصور و التصدیق. تحقیق مهدی شریعتی. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1990م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقیلة الاربعة(ج1، 3و9). بیروت: دار‌احیاءالتراث ‌العربی.
    13. طباطبایی، سید محمدحسین (1385). نهایة الحکمه. تصحیح و تحقیق غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.
    14. ــــــــــــــــــــــــــ (1363). «علم»، ترجمة محمد محمدی گیلانی. در: جمعی از نویسندگان، دومین یادنامه علامه طباطبایی. تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    15. ــــــــــــــــــــــــــ (1974م). المیزان فی تفسیر القرآن(ج8و16). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    16. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1974م). مجمع البیان لعلوم القرآن(ج4). القاهرة: رابطةالثقافة والعلاقات‌الاسلامیة.
    17. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف (1412ق). القواعد الجلیة فی شرح الرسالة الشمسیة. تحقیق فارس حسون تبریزیان. قم: جماعة المدرسین بقم المقدسة، مؤسسة النشر الاسلامی.
    18. عیاشی، محمدبن‌مسعود (1411ق). تفسیر العیاشی(ج1و2). تصحیح و تعلیق السید هاشم الرسولی المحلاتی. بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
    19. فیاضی، غلامرضا (1390). علم‌النفس فلسفی. تحقیق و تدوین محمدتقی یوسفی. چاپ دوم. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    20. قطب‌الدین شیرازی، محمدبن‌محمود (1369). درة التاج. تصحیح سید محمد مشکوة. چاپ سوم. تهران: حکمت.
    21. قمی، عباس (1386). مفاتیح الجنان. بیروت: موسسة الاعلمی للمطبوعات.
    22. قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1968م). تفسیر القمی(ج1). تصحیح، تعلیق و تقدیم السیدطیب الموسوی الجزائری. چاپ دوم. قم: کتابفروشی علامه.
    23. قمی، محمد‌بن‌علی‌بن‌الحسین (1416ق). التوحید. تصحیح و تعلیق السیدهاشم الحسینی الطهرانی. چاپ ششم. قم: جماعة المدرسین بقم المقدسة، مؤسسة النشر الاسلامی.
    24. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1413ق). اصول الکافی(ج1و2). تحقیق شیخ محمدجواد الفقیه. فهرسته و تصحیح یوسف البقاعی. بیروت: دار الاضواء.
    25. کوفی، فرات‌بن‌ابراهیم (1410ق). تفسیر فرات الکوفی. تحقیق محمد الکاظم. تهران: وزارة الثقافة والارشاد الاسلامی، مؤسسة الطبع والنشر.
    26. مجلسی، محمدباقر (بی‌تا). بحار الانوار الجامعة للاخبار الائمة الاطهار(ج3و5). تصحیح و تحقیق لجنة من العلماء. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    27. مصباح‌یزدی، محمدتقی (1391). «اخلاق در قرآن» نگارش محمدحسین اسکندری. در: مجموعه آثار حضرت آیت‌الله مصباح‌یزدی (مشکات). چاپ پنجم. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
    28. ـــــــــــــــــــــــــــ (1377). آموزش فلسفه(ج1). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
    29. ـــــــــــــــــــــــــــ (1371). نوار صوتی تدریس اسفار (ج3). قم: موسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.
    30. مطهری، مرتضی (1381). مجموعه آثار استاد شهید مطهری(ج3و 6). قم: صدرا.
    31. مکارم‌شیرازی، ناصر (1386). تفسیر نمونه(ج7). چاپ سی ویکم. تهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
    32. نسفی، عزیزالدین‌بن‌محمد (1359). الانسان الکامل. تصحیح و مقدمه فرانسوی ماریژان موله. چاپ دوم. تهران: انجمن ایران‌شناسی فرانسه در تهران.
    33. نصیرالدین طوسی، ‌محمدبن‌محمد (1408ق).  تجرید المنطق. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    1. Dancy, Jonathan; Ernest, Sosa (eds.) (1992). A Companion to epistemology. Great Britain-USA: First Published, Blackwell.
    2. Lock, John (1979). An Essay Concerning Human Understanding. Edited with An Introduction, Critical apparatus and Glossary by Peter H. Nidd itch. Great Britai: Oxford at the Clarendon Press.
    3. Descartes, Rene (1931). Philosophical works of Descartes. Translated by Elizabeth S. Haldane, C.H., L.L.D. and G.R.T. Ross, M.A., D. Phil, (2v.), v.I, U.S.A. Dover Publications, INC.