تبیین فلسفی علیت و تعامل آن با معارف شریعت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

تعامل معارف عقلی با دین، مسئله‌ای مهم و چالش‏برانگیز است و از ادعای اتحاد تا تباین تام را دربرمی‌گیرد. مدعیان تباین، روح شریعت را امری قدسی و از آمیختگی با معارف انسانی و بشری منزه می‌دانند و طرفداران اتحاد معتقدند آن‏که از معارف حکمت بهره نبرده باشد، از درک عمیق و دقیق محتوای شریعت بی‏بهره خواهد بود. در نگاه اعتدالی تأثیر بعد عقلانی دین بر دیگر ابعاد انکارشدنی نیست. در این مقاله با روشی تطبیقی ـ تحلیلی به تعامل علیت و توابع آن با معارف شریعت پرداخته، ضمن بحثی مصداقی نشان داده‏ایم این سنت عقلی در محورهایی مانند مقابله با هجمه‌های بیرونی، مبارزه با انحراف درونی، تبیین معارف معقول به‏عنوان رکن ذاتی دین، ممانعت از سوءبرداشت‏ها، تذکر به عواقب بعیده و پاسخ به اشکالات با معارف شریعت تعامل داشته، در برخی موارد بر مواجهه ظاهری و مشهور برتری دارد. سنت فلسفی اسلام با تعمیق معارف عقلی دین و ایجاد بینش و نگرش قوی، می‌تواند در ابعاد سه‏گانه شریعت (عقاید، احکام و اخلاق) و از آن رهگذر در نظر و عمل فرد و جامعه اثرگذار باشد

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Philosophical explanation of causality and its interaction with religious sciences

نویسنده [English]

  • gholamali moghaddam
razavi un
چکیده [English]

The interaction between rational and religious sciences is an important but controversial issue with some claiming they are the same and others saying they are different. Those who claim they are different believe that religious sciences being sacred cannot be confused with secular sciences. Those who believe they are the same are of the view that he who has no share of rational sciences will not be able to have a profound and exact understanding of the content of religion. According to moderate attitude, one cannot deny the impact of the rational aspect of religion against its other aspects. Using an analytic-comparative method, this articles deals with the interaction between causality (plus with its subordinates) and religious sciences. It has practically showed that there has been interaction between this rational principle and religion in such issues as external onslaughts, resistance against internal deviations, explanation of rational sciences as the essential article of religion, prevention of misunderstanding, mentioning the distant consequences and answering the objections. The rational approach has on certain occasions had dominance over the literal and popular approach. Islamic philosophy can influence religion (with its three parts of beliefs, rulings and morals) and can hereby theoretically and practically affect individuals and communities through deepening the rational sciences of religion and creating a deep insight

کلیدواژه‌ها [English]

  • causality
  • Religion
  • ethics
  • philosophy
  • relationship between philosophy and ethics
  1. قرآن کریم
  2. آمدى، عبدالواحدبن‌محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  3. ابن‌بابویه، محمدبن‌علی (1413ق). من لا یحضره الفقیة(ج4). محقق و مصحح علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  4. ـــــــــــــــــــــ (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  5. اخوت، احمدرضا (1389). تدبر، چیستی چرایی و چگونگی. قم: کتاب فردا.
  6. اسفراینى نیشابورى، محمدبن‌علی (1383). شرح کتاب النجاة لابن‌سینا (قسم الالهیات). مقدمه حامد ناجى اصفهانى. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
  7. اصفهانی، محمدتقی (بی‌تا). هدایة المسترشدین. موسسه آل‌البیت:.
  8. ایمانی خوشخو، محمدرسول (1390). اخلاق ژنتیک از دیدگاه قرآن و اهل بیت:. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  9. تفتازانى، مسعودبن‌عمر (1409ق). شرح المقاصد(ج4). تحقیق عبدالرحمن عمیره. قم: الشریف الرضی‏.
  10. جوادی آملی، عبدالله (1377). «حکمت صدرایی ماهیت و مختصات». قبسات، 3 (4) (پیاپی 10)، ص18-51.
  11. حکیم، سیدمحمدتقی (1418ق). اصول العامه. قم: مجمع عالی اهل‌بیت.
  12. خرمیان، جواد (1388). قواعد عقلی در قلمرو روایات. تهران: دفتر پژوهش و نشر سهروردی.
  13. داودپور، مرتضی (1390). درآمدی بر مبانی جامعه‌شناسی اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
  14.     13 . رازى تهرانی، قوام‌الدین محمد (1378). دو رساله فلسفى عین الحکمة و تعلیقات.‏ تصحیح على اوجبى. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات؛ کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  15. سبحانی تبریزی، جعفر (1412ق). ‏الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل(ج1). قم‏: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة.
  16. سبزوارى‏، هادی‌بن‌مهدی (1379). شرح المنظومه(ج2). تصحیح و تعلیق حسن‌زاده آملى. تهران‏: نشر ناب‏.
  17. شهرزورى، شمس‌الدین‌بن‌محمد (1383). رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة. مقدمه نجفقلى حبیبى. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  18. شیدان‌شید، حسینعلی (1383). عقل در اخلاق. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  19. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1383). الحاشیة على الهیات الشفاء. قم‏: بیدار.
  20. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج6). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  21. صدری،  نوروز (1383). فتنه نفس. قم:‌ سبط النبی.
  22. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن(ج11 و 19). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
  23. طبرسى، فضل‌بن‌حسن (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن(ج10). مقدمه محمد جواد بلاغى. تهران: ناصر خسرو.
  24. طبری، عمادالدین (1383). بشارة المصطفی. نجف: کتابخانه حیدریه.
  25. عضدالدین ایجى، عبدالرحمن‌بن‌احمد(1325). شرح المواقف(ج6 و 8). تصحیح بدرالدین نعسانى. قم‏: الشریف الرضی‏.
  26. غولدتسیهر، اغناتس (2009م). العقیده و الشریعه فی الاسلام. بیروت: منشورات الجمل،
  27. فخر رازى، محمدبن‌محمد (1411ق). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات‏(ج1-2). قم‏: بیدار.
  28. فرشادفر، عزت‌الله (1385). خرد ورزی و دینداری در نه البلاغه. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
  29. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب (1362). الکافی(ج2). تهران: اسلامیه.
  30. کاتبى قزوینی، على‌بن‌عمر (1353). حکمة العین و شرحه.‏ مقدمه جعفر زاهدى. مشهد: دانشگاه فردوسى‏.
  31. مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی (بی‌تا). بحار الأنوار (ج10، 45 و 68). تهران: اسلامیه.
  32. مزوغی، محمد (2007م). العقل بین التاریخ و الوحی. بیروت: منشورات الجمل.
  33. مصباح یزدی، محمد تقی (1382). فلسفه اخلاق. تهران: چاپ و نشر بین الملل.
  34. ‏مطهری، مرتضی (1380). مجموعه آثار(ج1-2، 4، 8، 13، 27). قم: صدرا.
  35. مظفر، محمدرضا (1380). اصول الفقه. ]تهران[: اسماعیلیان.
  36. مکارم شیرازى، ناصر (1374). تفسیر نمونه(ج24). تهران: دارالکتب الإسلامیه.
  37. نصیرالدین طوسى، محمدبن‌محمد (1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت‏: دار الأضواء.
  38. ‏ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1405ق). تلخیص المحصل معروف بنقد المحصل. بیروت‏: دار الأضواء.
  39. هولمز،  رابرت ال. (1382). مبانی فلسفه اخلاق. تهران: ققنوس.