معاد جسمانی و تناسخ از دیدگاه آقاعلی حکیم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی گروه فلسفه دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران

چکیده

آقاعلی حکیم با دغدغه کلامی ویژه‌ای مسئله معاد جسمانی را به لحاظ فلسفی بررسی می‌کند و با توجه به اصول صدرایی تقریری تازه‌ و متفاوت از تقریر ملاصدرا از معاد جسمانی ارائه می‌کند؛ بر اساس دیدگاه ملاصدرا معاد جسمانی به تناسخ ملکی نمی‌انجامد؛ زیرا خبری از مادّه و جسم عنصری نیست تا روح و نفس به آن تعلق گیرد و تناسخ روی دهد؛ ولی بر اساس نظر حکیم مؤسس جسم عنصری در سیر تکاملی خویش خود را به نفس می‌رساند و فرض تحقق تناسخ فرضی معقول به نظر می‌رسد؛ ولی با این حال حکیم مؤسس چنین لازمه‌ای را بر نمی‌تابد؛ زیرا بدن دنیوی انسان عنصری است؛ ولی با حرکت جوهری استکمالی، اشتداد می‌یابد و به مرتبه‌ای می‌رسد که نفس انسان به آن تعلق می‌گیرد و چنین پدیده‌ای تناسخ به حساب نمی‌آید؛ براین‌اساس فقط زمانی تناسخ روی می‌دهد که نفس به جسم عنصری دنیوی برگردد؛ در حالی که در معاد جسمانی چنین حادثه‌ای رخ نمی‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Bodily resurrection and metempsychosis in Agha Ali Hakim

نویسنده [English]

  • Muhammad Taqi Yusufi
Assistant professor and faculty member of Baqir al-Ulum University, Department of Philosophy, Qom, Iran
چکیده [English]

Agha Ali Hakim studies bodily resurrection from a philosophical perspective but with a theological concern. Taking the Sadrian philosophical principles into account, he gives a new version of bodily resurrection, completely different from that of Mulla Sadra. Based on Mulla Sadra’s opinion, bodily resurrection does not lead to the popular metempsychosis; for there is no elemental body soul may unite with, preparing thus the ground for metempsychosis. This is while according to Agha Ali, the elemental body develops until it reaches the stage where it joins the soul and thus it does not sound reasonable to assume something like metempsychosis. Despite this, it however seems that Agha Ali does not agree with such an implication, for elemental body develops through undergoing substantial movement reaching finally a stage where soul joins it. This is not called metempsychosis, for metempsychosis occurs only when soul return to an elemental and this-worldly body. In bodily resurrection happens no such an event.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bodily resurrection
  • Metempsychosis
  • this-worldly metempsychosis
  • ambiguous metempsychosis
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (بی‌تا). الاضحویة فی المعاد. ]بی‌جا: بی‌نا[.
  2. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (بی‌تا). لسان العرب (ج3). بیروت: دارصادر.
  3. بستانی، بطرس (بی‌تا). دائرة المعارف. قاموس عام لکل فن و مطلب(ج6). بیروت: دارالمعرفة.
  4. توفیقی، حسین (1379). آشنایی با ادیان بزرگ. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)؛ قم: مؤسسه فرهنگی طه؛ مرکز جهانی علوم اسلامی.
  5. حسن‌زاده آملی، حسن (1379). سرح العیون فی شرح العیون. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.‌
  6. خلیل‌بن‌احمد (1414ق). ترتیب کتاب العین (ج3). تحقیق المهدی المخزومی، ابراهیم سامری؛ تصحیح اسعد الطیب. قم: اسوه.
  7. دل فیوجو، تییرا (1419ق). الموسوعة العربیة العالمیة. التعریب، ج7، ط. 2. الریاض: مؤسسة اعمال الموسوعة للنشر و التوزیع.
  8. زنوزی، علی‌بن‌عبدالله (1378). مجموعه مصنفات آقاعلی مدرس طهرانی(ج1-2). مقدمه، تصحیح و نتظیم محسن کدیور. تهران: اطلاعات.
  9. سینگ، دارام ویر (1381). ‌آشنایی با هندوئیزم.‌ ترجمه سیدمرتضی موسوی. تهران: ‌دفتر نشر فرهنگ اسلامی‌.
  10. شایگان، داریوش (1362). ‌ادیان و مکتب‌های فلسفی هند. چاپ سوم. تهران: ‌امیر کبیر.
  11. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1379).الاسفار الاربعة (ج8-9). چاپ دوم. قم: مکتبة المصطفوی.‌
  12. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الشواهد الربوبیة. تعلیقة ملاهادی سبزواری. چاپ دوم. قم: مرکز نشر دانشگاهی.
  13. لاهیجی، عبدالرزاق‌بن‌علی (1372). گوهر مراد. با تصحیح و تحقیق و مقدمه زین‌العابدین قربانی‌لاهیجی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  14. مصطفی، ابراهیم و دیگران (بی‌تا). المعجم الوسیط. استانبول: دار دعوة.