رابطۀ‌ «معلوم بالذات» و «معلوم بالعرض» نزد علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکترای رشته فلسفه اسلامی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران

چکیده

علم حصولی فرایندی ادراکی است که سه جزء در آن، زمینه‌ تحقق علم را فراهم می‌آورند: «عالم یا مدرِک»، «شیء خارجی یا معلوم بالعرض» و «صورت ذهنی یا معلوم بالذات». نزد علامه طباطبایی چگونگی رابطۀ‌ معلوم ‌بالذات و معلوم ‌بالعرض به‌صورت حصول صورت شیء مادی در ذهن نیست؛ بلکه عبارت از حصول صورت مجرد مثالی نزد وجود مثالی مدرِک است. بر این مبنا، علم به معلوم‌ بالذات یا صور‌ت‌های علمی، علم حضوری و بی‌واسطه است و بر همین اساس علم حصولی نیز به علم حضوری باز می‌گردد. در حکمت صدرایی ماهیت در ذهن دارای همان خصوصیت و ویژگی وجود خارجی است که بعینه در ذهن تحقق مفهومی پیدا می‌کند. در حالی‌که علامه طباطبایی ماهیت اعتباری و غیر اصیل را برآمده از حدود وجود می‌داند. دیدگاه علامه دربارۀ اعتباری بودن ماهیت به گونه‌ای است که برای ماهیت نقش هستی‌شناختی قایل نمی‌شود. بر این اساس معلوم بالذات و معلوم بالعرض هر دو باید از سنخ وجود باشند. طبق تبیین علامه بین وجود عینی و ماهیت نزد ذهن ملازمۀ‌ عقلی وجود دارد. به این ترتیب مسأله محوری مطالعه پیش‌‎رو نحوۀ رابطۀ بین وجود عینی و ماهیت است که ظهور وجود عینی نزد ذهن است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Allameh Tabatabai on The Relation of the Essential known and the Accidental known

نویسنده [English]

  • Vahid Arezoomandi
PhD Student in Islamic Philosophy, Iranian Research Institute of Philosophy.
چکیده [English]

Knowledge by acquisition is a perceptual process in which three components provide the ground for the realization of knowledge; the first component is the perceiver or the person who understands, the second component is the outer object or the accidental known, and the third component is the subject or the essential known. To Allameh Tabatabai, the relation between the essential known and the accidental known is not explained by the Presence of material object in mind, but rather, it is the presence of an imaginational incorporeal form to the imaginational existence of the perceiver. Thus, the knowledge of the essential known is immediate and knowledge by presence. On this basis, the knowledge by acquisition also goes back to the knowledge by presence. The particular notion that Allameh Tabatabai has in quiddity has an impact on explaining the relationship between essential known and the accidental known in the knowledge acquisition process. Allameh believes that there is a intellectual inherence between objective existence and subjective essence. The question of the relation between objective existence and the essence that emerges from the objective existence in the mind is the problem of the present study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • PhD Student in Islamic Philosophy
  • Iranian Research Institute of Philosophy
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1391). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبه آیه‌الله مرعشی النجفی.
  2. ــــــ (1395)، النفس من کتاب الشفاء. به تصحیح حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
  3. افلاطون (1369). مجموعه آثار. با ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
  4. اکبریان، رضا (۱۳۸۶). حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  5. ــــــــــــــ (1378). بحثی تطبیقی درباره وجود از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا، خردنامه صدرا، ش18، ص17-5.
  6. ــــــــــــــ‏ (1381). نظر فلاسفه اسلامی دربارۀ علم به وجود، خردنامه صدرا، ش27، ص50-40.
  7. حسین‌زاده، محمد (1394). منابع معرفت. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
  8. دکامی، سردار و دیگران (1397). اصالت وجود یا اصالت ماهیت؛ نزاعی لفظی یا معنوی؟ آینه معرفت، (18)،3)، ص 28-1.
  9. سهروردی، یحیی بن حبش (1380) مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  10. شریف، میان‌محمد (1362). تاریخ فلسفه در اسلام. تهران:‌ مرکز نشر دانشگاهی.
  11. طباطبایی، سید محمدحسین (1382). نهایة الحکمه. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  12. ــــــــــــــ (1384). بدایة الحکمه. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  13. ــــــــــــــ (1385). الرسائل التوحیدیه. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  14. ــــــــــــــ (1387). مجموعه آثار شهید مطهری (ج6)، «اصول فلسفه و روش رئالیسم». تهران: صدرا.
  15. ــــــــــــــ (۱۳۸۸). مجموعه رسائل، ج2. قم: بوستان کتاب.
  16. ــــــــــــــ (1981‌م). تعلیقه بر الحکمة المتعالیة فی‌ الاسفار‌ العقلیة‌ الاربعة، ج1 و 3 و7. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
  17. ــــــــــــــ (1393). المیزان فی تفسیر القرآن (20جلدی). قم: منشورات اسماعیلیان.
  18. ــــــــــــــ (1394). انسان از آغاز تا انجام. قم: بوستان کتاب.
  19. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1395). اساس الاقتباس. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
  20. فیاضى، غلامرضا (1386). درآمدى بر معرفت‌شناسى. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
  21. قمی، قاضی سعید (1373) شرح توحید الصدوق. به تصحیح نجف‌قلی حبیبی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  22. مطهری، مرتضی (1387). مجموعه آثار شهید مطهری (ج6)، «اصول فلسفه و روش رئالیسم». تهران: صدرا.
  23. صدرالدین شیرازی، محمّد بن ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  24. ــــــــــــــ (1981‌م). الحکمة المتعالیة فی‌ الاسفار‌ العقلیة‌ الاربعة (9جلدی). بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
  25. ــــــــــــــ (1390‌). ال‍ش‍واه‍د ال‍رب‍وب‍ی‍ه‌ ف‍ی‌ ال‍م‍ن‍اه‍ج‌ ال‍س‍ل‍وک‍ی‍ه.‌ ق‍م‌: ب‍وس‍ت‍ان‌ ک‍ت‍اب‌.‌
  26. ــــــــــــــ (1387). المظاهر الالهیه. تهران: بنیاد حکمت صدرا.
  27. مصباح، محمدتقی (1393). تعلیقة علی نهایة الحکمة. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  28. ــــــــــــــ (1388). آموزش فلسفه (2جلدی). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  29. نصر، سیدحسین (1383). تاریخ فلسفه اسلامی. تهران:‌ حکمت.