بررسی ادله تجرد علم به‌مثابه مانعی برای اثبات شعور همگانی موجودات در حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 استاد و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

یکی از حقایقی که ذهن بسیاری از اندیشمندان را به خود مشغول کرده، شعور همگانی موجودات است؛ موضوعی که ظواهر آیات قرآن کریم و روایات فراوان گواه آن است. حکمت متعالیه گام‌های ارزنده‌ای در مقام تبیین سریان ادراک در همه موجودات برداشته است. اما ادله تجرد علم همواره به‌عنوان مانعی جدی برای اثبات این ادعا مطرح بوده است. نگارنده در این مقاله می‌کوشد با به‌کارگیری روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی انتقادی، عدم مانعیت ادله مزبور برای اثبات سریان ادراک در هستی را نشان دهد و این حقیقت را در مقام اثبات یک گام جلو ببرد. براساس نتایج به‌دست آمده، هیچ‌یک از ادله تجرد علم بر اشتراط تجرد در مطلق علم دلالت ندارد و نمی‌تواند مانعی حقیقی برای پذیرش شعور همگانی موجودات باشد. با از میان برداشتن موانع عقلیِ پذیرش ادعای مزبور می‌توان حتی در صورت ناکافی بودن ادله عقلیِ اثبات شعور همگانی موجودات به آن‌دسته از ادله نقلی استناد کرد که بر سریان ادراک در موجودات دلالت دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

.The Incorporeality of Knowledge as an Obstacle for General Perception for All Beings in Transcendent Philosophy (An Examination of the Arguments)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Ali Mohiti Ardakan 1
  • Gholamreza Fayazi 2
1 An assistant professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of education and Research.
2 A full Professor and faculty member at Imam Khomeini Institute of education and Research
چکیده [English]

As one true issue documented by the verses of the Qur’an and many traditions, general perception of all beings has called the attention of Muslim intellectuals.  Transcendent philosophy has taken valuable steps in the course of explanation of the presence of perception in all beings; however, the arguments for incorporeality of knowledge has proven a serious obstacle to the demonstration of such a claim.
Having adopted a critical approach and a descriptive-analytic method, the authors went to show that those arguments fail to prove an obstacle to the claim. As per the findings, those arguments fail to prove that all kinds of knowledge are conditioned by incorporeality and thus they cannot be an obstacle to the general perception in all beings. When such rational obstacles are gone, we can resort to the revealed arguments for the general perception in all beings, although rational arguments for the claim are insufficient.

کلیدواژه‌ها [English]

  • transcendent philosophy
  • perception in all beings
  • the incorporeality of knowledge
  • Mulla Sadra
  1. ـ قرآن کریم

    1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانى. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى‏.
    2. ـــــــــــــــ (1375). الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه‏.
    3. جوادی آملی، عبدالله (1382). رحیق مختوم (ج4-2). چاپ دوم. به تحقیق حمید پارسانیا. قم: اسراء.
    4. حر عاملى، محمد‍‌بن‌حسن (1425ق). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. بیروت: اعلمى.
    5. دیلمی، حسن‌بن‌محمد (1412ق). ارشاد القلوب إلی الصواب. قم: نشر شریف رضی.
    6. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1387). رساله أجوبة المسائل. چاپ سوم. با مقدمه و تصحیح و تعلیق سید جلال الدین آشتیانی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
    7. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة. چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
    8. طباطبایی، سید محمدحسین (1392). اصول فلسفه و روش رئالیسم. چاپ هجدهم. با مقدمه و پاورقی مرتضی مطهری. تهران: صدرا.
    9. ـــــــــــــــ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    10. ـــــــــــــــ (بی‌تا). نهایة الحکمة. چاپ دوازدهم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    11. ـــــــــــــــ (بی‌تا/ الف). بدایة الحکمه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
    12. طبرسى، على‌بن‌حسن‏ (1385ق). مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار. چاپ دوم. نجف: المکتبة الحیدریة.
    13. طوسى، محمدبن‌الحسن‏ (1414ق). الأمالی. با تحقیق و تصحیح مؤسسة البعثة. قم: دار الثقافة.
    14. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). کافی. چاپ چهارم. با تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    15. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالانوار. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    16. مصباح یزدی، محمدتقی (1383). آموزش فلسفه. چاپ ششم. تهران: امیرکبیر.
    17. مفید، محمدبن‌محمد (1413ق). الإختصاص‏. با تحقق و تصحیح على‌اکبر غفارى و محمود محرمى زرندى. قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
    18. ناس، جان بایر (1390). تاریخ جامع ادیان. چاپ بیستم. ترجمه علی‌اصغر حکمت. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    19. نورى، حسین‌بن‌محمدتقى‏ (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. تحقیق و تصحیح مؤسسه آل البیت قم: مؤسسۀ آل البیت