مواجهه شهید صدر با وظیفه گرایی کانت (ارزیابی دیدگاه اخلاقی شهید صدر در تطبیق با وظیفه گرایی کانت)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشکده ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی

2 استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

مسأله چگونگی تعیین خوبی و بدی اخلاقی، فیلسوفان را با سه رویکرد کلی نتیجه‌گرایی، وظیفه‌گرایی و فضیلت‌گرایی روبه‌رو کرده است. از جمله معروف‌ترین نظریه‌های وظیفه‌گرایانه، نظریه کانت است که وظیفه‌گرایی حداکثری قلمداد می‌شود. در مقابل، نظریه‌هایی وجود دارند که در کنار وظیفه، به نتیجه نیز توجهی ویژه دارند. دیدگاه شهید صدر از جمله این نظریات است که گرچه همچون کانت، عقل عملی را به‌عنوان تعیین‌کننده وظیفه معرفی می‌کند، لکن براساس جهان‌بینی خود، غایتی به نام رضوان الهی را نیز معیار ارزش به‌شمار می‌آورد. ازآنجاکه پژوهش‌های متعددی در بررسی دیدگاه کانت انجام گرفته، هدف اصلی پژوهش تطبیقی حاضر، استخراج نقاط قوت و ضعف دیدگاه صدر است که یافته‌های آن به شرح زیر می‌باشد: براساس دیدگاه صدر می‌توان: الف) تحلیل دقیق‌تری از نقش نیت را در ارزش اخلاقی بیان کرد. ب) معیاری نتیجه‌گرایانه و به‌دور از اشکالات کانت ارائه نمود. ج) مثال‌های نقضی که دیدگاه کانت را مخالف فهم عمومی از اخلاق نشان می‌دهد را به‌خوبی تحلیل کرد و پاسخ داد.
در مقابل، مسیر کانت در تحلیل قانون اخلاق ـ برخلاف وظیفه‌گرایی صدر ـ این ویژگی را داراست که از جهت‌گیری درونی بیرون آمده و در قالب مفاهیم دیگری ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shahid Sadr's Treatment of Kant's Deontology (A Study of Shahid Sadr Ethical Theory in Comparison to That of Kant)

نویسندگان [English]

  • Hasan Lahotian 1
  • abdollah nasri 2
1 A PhD. student of collage of literature, Allama Tabatabaii University
2 A professor and faculty member of Allama Tabatabaii University.
چکیده [English]

The question of how to determine ethical good or bad made philosophers propose three general approaches: consequentialism, deontology and virtue ethics. From among the most celebrated deontological theories, Kant's theory is known as the maximal one. In contrast, there are theories of deontology that take consequences into special consideration, as well. Shahid Sadr's view is an example of such theories that not only introduces practical reason as a faculty to determine duties like Kant, but also as per his world-view considers divine pleasure as an aim and criterion for values.  
Since many studies have been carried out about Kant's theory, the main aim of this comparative research is to bring out strong and weak points of Shahid Sadr's view whose findings are as the following: a) to suggest a more precise analysis of the role of intention in ethical values; b) to propose a criterion of consequentialism free from objections raised against Kant's theory; c) to well analyze and answer the counter-examples that demonstrate Kant's view contrary to the commonsense.
In contrast, Kant's strategy in his analysis of the moral law -contrary to Sadr's deontology- has the characteristic of coming out of internal orientation and thus can be presented in the frame of other concepts

کلیدواژه‌ها [English]

  • : the criterion for value
  • Shahid Sadr
  • Kant
  • deontology
  1. قرآن کریم

    1. پالمر، مایکل (1389). مسائل اخلاقی. ترجمه علیرضا آل‌بویه. قم: سمت و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    2. پل گایر (1396). راهنمای خواندن بنیادگذاری مابعدالطبیعه کانت. ترجمه سید علی تقوی‌نسب. تهران: ترجمان علوم انسانی.
    3. حائری، سید کاظم (1433ق). مباحث الاصول، «الجزء الاول من القسم الثانی» (تقریرات درس شهید صدر). چاپ دوم. قم: دارالبشیر.
    4. راس، ویلیام دیوید (1392). نظریه اخلاقی کانت، «شرحی بر تأسیس مابعدالطبیعه اخلاق». ترجمه محمدحسین کمالی‌نژاد. چاپ دوم. تهران: حکمت.
    5. ریچلز، جیمز (1396). عناصر فلسفه اخلاق. ترجمه محمود فتحعلی و علیرضا آل‌بویه. چاپ دوم. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    6. ژکس (1362). فلسفه اخلاق. ترجمه ابوالقاسم پورحسینی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
    7. شاهرودی، سید محمود (1433ق). بحوث فی علم الاصول (تقریرات درس شهید صدر). بی‌جا: مؤسسه فقه و معارف اسلامی.
    8. صدر، سید محمدباقر (1397). بارقه‌ها. ترجمه سید امید موذنی. چاپ دوم. قم: دارالصدر.
    9. ـــــــــــــــ (1436ق). رسالتنا. چاپ شده در «الاسلام یقود الحیاه، المدرسه الاسلامیه، رسالتنا». چاپ پنجم. قم: دارالصدر.
    10. ـــــــــــــــ (1441ق/الف). «المدرسه القرآنیه». چاپ پنجم. قم: دارالصدر.
    11. ـــــــــــــــ (1441ق/ب). «فلسفتنا». چاپ پنجم. قم: دارالصدر.
    12. ـــــــــــــــ (1426ق). دروس فی علم الاصول. چاپ هفتم. بی‌جا: مؤسسه النشر الاسلامی.
    13. فرانکنا، ویلیام کی (1383). فلسفه اخلاق. ترجمه هادی صادقی. چاپ دوم. قم: کتاب طه.
    14. کاپلستون، فردریک (1380). تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت). ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    15. کانت، ایمائوئل (1394). بنیاد مابعدالطبیعه اخلاق. ترجمه حمید عنایت و علی قیصری. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
    16. کانت، ایمائوئل (1388). درسهای فلسفه اخلاق. ترجمه منوچهر صانعی دره‌ بیدی. چاپ چهارم. تهران: نقش و نگار.
    17. کورنر، اشتفان (1380). فلسفه کانت. ترجمه عزت‌اللّٰه فولادوند. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
    18. لاهوتیان، حسن و بهروز محمدی‌ منفرد (1399). «تحلیل معیار ارزش مبتنی بر اندیشه اخلاقی شهید صدر»، اخلاق وحیانی. دوره 9، ش17.
    19. هولمز، رابرت ال (1382). مبانی فلسفه اخلاق. ترجمه مسعود علیا. چاپ سوم. تهران: ققنوس.