تطوّر معنای حلول از فلسفه مشاء تا حکمت متعالی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای حکمت متعالیه دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی،مشهد

چکیده

«حلول» از مفاهیم پرکاربرد و مهم در فلسفه اسلامی است. واکاوی تطور قیام حلولی نشان می‌دهد که این نظریه در روندی منطقی با عبور از فلسفه مشاء و اشراق به حکمت متعالیه، دچار دگرگونی‌های اساسی شده است. یکی از مفاهیمی که در این زمینه تأثیرگذار بوده، مفهوم سریان است که در دو نظام مشاء و اشراق، عنصر اصلی حلول می‌باشد. پس از مواجه شدن با مباحثی همچون منقسم نبودن برخی امور به‌رغم مادیت و حلول، تجرد ادراک حسی و خیالی و عدم سریان و حلول در آنها و چالش‌های نظریه حلول در علم باری‌تعالی، مفهوم سریان از حلول حذف گردیده است و تعریف حلول در حکمت متعالیه را از سریان به وجود لغیره حالّ برای محل تبدیل کرده و در نهایت، زمینه‌ساز حقایق بدیعی چون مرتبه بودن عرض نسبت به جوهر و ترکیب اتحادی ماده و صورت و قیام صدوری گشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Evolution of the Meaning of Immanence from Peripatetic Philosophy to Transcendent Theosophy

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Ramezani moghaddam 1
  • Alireza Kohansal 2
  • Abbas Javareshkian 2
1 A PhD. holder from Ferdowsi University of Mashhad.
2 An associate professor and faculty member of theology group of Ferdowsi University of Mashhad.
چکیده [English]

"Immanence" is an important and much used concept in Islamic philosophy. An inquiry into the evolution of "subsistence of immanence" suggests that the theory of immanence in a logical course from peripatetic, to illumination, and to transcendent theosophy, has passed through fundamental alterations. One influential concept in this context is that of "permeation" being the main constituent of immanence in the two peripatetic and illumination systems. Having dealt with issues such as that there are some indivisible things despite their being material and of immanence, that sense and imagined perceptions are incorporeal and void of permeation and immanence, and the challenges of the theory of immanence in divine knowledge, they have eliminated the concept of "permeation" from "immanence". Thus in transcendent theosophy, the definition of "immanence" evolved from "permeation" into the concept of "existence for other than itself" i.e. an immanent thing in a locus. It eventually paved the way for novel theories such as that accident is to be regarded as a grade of substance and that matter and form are of unified composition and the theory of subsistence of issuing. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • : immanence
  • issuance
  • form
  • accident
  • knowledge
  • perception
  • matter
  1. ابن‌رشد (1377). تفسیر مابعدالطبیعة، (ج3). تهران: حکمت.
  2. ابن ‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1379). النجاة من للغرق فی بحر الضلالات. چاپ دوم. با مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  3. ـــــــــــــــ (1375). الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
  4. ـــــــــــــــ (1404ق الف). التعلیقات. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلام.
  5. ـــــــــــــــ (1404ق ب). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبة آیة الله المرعشى.
  6. ـــــــــــــــ (1404ق پ). الشفاء، «الطبیعیات». قم: مکتبة آیة‌الله المرعشى.
  7. ارسطو (1343). علم الاخلاق إلی نیقوماخوس، (ج2). قاهره: دار صادر.
  8. ایجی، عبدالرحمن‌‌بن‌احمد (بی‌تا). المواقف فی علم الکلام، (ج1). بیروت: عالم الکتب.
  9. افلوطین (1997م). تاسوعات. تعریب د. فرید جبر. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  10. جرجانی، علی‌‌بن‌محمد (1907م). شرح ‌المواقف، (ج5). مصر: چاپ محمد بدرالدین نعسانی حلبی.
  11. حسن‌زاده آملی، حسن (1365). نصوص‌الحکم بر فصوص‌الحکم. بی‌جا: مرکز نشر فرهنگی رجا.
  12. سبزواری، ملاهادی (1360). التعلیقات على الشواهد الربوبیة. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  13. سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق، (ج1، 2، 4). چاپ دوم. تهـران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  14. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1375). مجموعه رسائل فلسفی. تحقیق و تصحیح حامد ناجى اصفهانى. ‏تهران: ‏انتشارات حکمت.
  15. ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. چاپ دوم. با تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانى. ‏مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  16. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمــة المتعالیــة فـى الاسفــار العقلیـة الاربعـة، (ج2, 3, 4, 6 و 8). بیروت: دار احیاء التراث.
  17. ـــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیة على الهیات الشفاء. قم: انتشارات بیدار.
  18. طباطبایی، سید محمدحسین (1368). اصول فلسفه و روش رئالیسم، (ج1). قم: انتشارات صدرا.
  19. ـــــــــــــــ (1416ق). نهایةالحکمة. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  20. طریحی، فخرالدین (1362). مجمع البحرین. تهران: انتشارات مرتضوی.
  21. طوسى، محمدبن‌محمد (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات، (ج3،2). قم: نشر البلاغة.
  22. فارابی، ابونصر (1408ق). المنطقیات. به تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه. قم: مکتبة آیةالله مرعشی.
  23. ـــــــــــــــ (1405ق). فصوص‌الحکم. به تحقیق محمدحسن آل یاسین. قم: بیدار.
  24. فاضل، مقداد‌بن‌عبدالله (1380). اللوامع الالهیة فی المباحث الکلامیة، (ج1). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  25. فخر رازی، محمد‌بن‌عمر (1411ق). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، (ج2،1). قم: انتشارات بیدار.
  26. مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار شهید مطهری (ج7). تهران: صدرا.