ترسیم ساختار شبکه‌ای فرآیند و ترابط کنش‌های معرفت‌شناسانه عقل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

طلبه حوزه علیمه قم

چکیده

عقل مهم ترین مجرای ارتباط با واقع است که بین اندیشه‌وران اسلامی، در اصل حجیّت آن شکی نیست. تنقیح جامع کنش‌های عقل، یکی از مسائل مهم دانش معرفت‌شناسی اسلامی است که افق‌بخش و زیربنای دانش منطق محسوب می‌گردد. درحالی‌که منطق اسلامی همت خود را تنها به فرآیند «تعریف» و «استدلال» اختصاص داده است. هم از حیث نظر، حکما در عبارات خود به کنش‌های معرفت بخش متعدد دیگری اشاره کرده‌اند و هم در عمل، روند تولید علم و عقل‌پژوهی تنها با تعریف و استدلال سامان نمی‌یابد. هر تعداد فعالیت عقلی مؤثر در معرفت که در این بحث بررسی شود، روش‌شناسی عام علم (خادم العلوم) وظیفه دارد از فرآیند آن گفت‌وگو نماید و مسیر آن را برای علم‌پژوهان روشن سازد.
این مقاله با روش توصیفی و تفسیری و با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای نوشته شده است. نوشتار حاضر در تلاش است بر پایه استقراء محققین معاصر از کنش‌های عقل چارچوب، سابقه و جایگاه آنها را در سنت حکمت اسلامی تبیین نماید و با تحلیل عقلی، ساختار و ترابط آنها را بررسی کند؛ با این هدف که راه برای پژوهش در ابواب مغفول مانده روش‌شناسی علم باز گردد و ادبیات روش‌شناختی تولید علم اسلامی تقویت شود.
ره آورد مقاله، معرفی و عنوان‌دهی به کنش‌های جدیدی از عقل، از قبیل عقل شاهد، عقل تحلیلی، عقل توصیفی، عقل انتقادی، عقل معنایاب و ... است. نتیجه نهایی این بررسی، ترسیم ساختار شبکه‌ای فرآیندهای عقلانی است که در قالب روندنما (فلوچارت) ارائه شده است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Web-structure of Process and Ties of Epistemological Acts of Reason

نویسنده [English]

  • Ali Ebrahim pour
HA student of Qom seminary school
چکیده [English]

The faculty of reason is the most important channel to the real world whose authority is beyond a shadow of doubt among Muslim intellectuals. The full refinement of acts of reason is one of the significant issues of Islamic epistemology that constitutes the infrastructure of logic and opens up new horizons to it. This is while the Islamic logic merely deals with the processes of “definition” and “reasoning”. Theoretically in their phrases, philosophers have studied many other acts of reason in producing knowledge. Practically, the process of producing knowledge and intellection might not be managed by merely definition and reasoning. The general methodology of sciences (the servant of sciences) is responsible to discuss the process of any number of acts of reason working in acquiring knowledge here, and to shed light on its path for knowledge-seekers.
This essay has been written by a descriptive-interpretive method and library references. It tries to explain the framework, background, and position of acts of reason in the Islamic tradition of philosophy as per the induction of contemporary researchers. It also goes to study their structure and ties through rational analysis. Its aim is to pave the way for research for the neglected gates of methodology of science thus enriching the literature on methodology of producing Islamic sciences.
The achievement is the introduction of new acts of reason and coining terms for them such as: the witnessing reason, the analytical reason, the descriptive reason, the critical reason, the semantic reason, and so on. The final result is the illustration of web-structure of rational processes presented in a form of a flowchart

کلیدواژه‌ها [English]

  • : reason
  • Islamic epistemology
  • acts of reason
  • the witnessing reason
  • comprehensive logic
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحرالضلالات. تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
  2. ـــــــــــــــ (1371). المباحثات. تحقیق محسن بیدارفر. قم: بیدار.
  3. ـــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانى. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى.
  4. ـــــــــــــــ (1405ق). منطق المشرقیین. قم: آیت‌الله مرعشى.
  5. ـــــــــــــــ (1404ق الف‏). الشفاء (المنطق) المقولات. تحقیق سعید زاید. قم: آیة الله مرعشى.
  6. ـــــــــــــــ (1404ق ب‏). الشفاء (المنطق) البرهان. تحقیق سعید زاید. قم: آیت‌الله مرعشى.
  7. ـــــــــــــــ (1404ق پ). الشفاء (الطبیعیات) النفس. تحقیق سعید زاید. قم: آیت‌الله مرعشى.
  8. ـــــــــــــــ (1404ق ت). الاهیات شفاء، تصحیح سعید زاید. قم: آیت‌الله مرعشى.
  9. ـــــــــــــــ (1404ق ث). التعلیقات، تحقیق عبدالرحمان بدوی. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى.
  10. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله؛ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1375). شرح الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
  11. ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن‌على‏ (1404ق). تحف العقول‏، تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  12. ابن ‌کمونه، سعدبن‌منصور (1402ق). الجدید فی الحکمة. تحقیق حمید مرعید الکبیسى‏. بغداد: جامعة بغداد.
  13. اخوان الصفا (1412ق). رسائل اخوان الصفاء و خلان الوفاء (ج1). بیروت: الدارالاسلامیة.
  14. بغدادی، ابوالبرکات (1373). المعتبر فی الحکمة (ج1). اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  15. بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى‏ (1414ق). شرح المصطلحات الفلسفیة. مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى‏.
  16. بهمنیار‌بن‌مرزبان (1375). التحصیل. تصحیح مرتضی مطهری. تهران: دانشگاه تهران.
  17. پارسانیا، حمید و عبدالحسین، خسروپناه (1392). تولید و تکوین علوم انسانی اسلامی. تحریر مهدی عاشوری. تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
  18. پارسانیا، حمید (1387). رئالیسم انتقادی حکمت صدرایی. مجله علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم. 11 (42). ص30-93.
  19. ـــــــــــــــ (1391). جهان‌های اجتماعی. قم: کتاب فردا.
  20. تهانوی، محمدعلی (1996م). کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم (ج1). بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  21. جبر، فرید و دیگران (1996م). موسوعة مصطلحات علم المنطق عندالعرب‏. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون.
  22. حبیبی، رضا (1386). درآمدی بر فلسفه علم. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  23. حسین‌زاده، محمد (1393). مبانی معرفت‌شناختی علوم انسانی در اندیشه اسلامی. دفتر اول: «ارائه مبانی». قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.
  24. ـــــــــــــــ (1386). منابع معرفت. قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.
  25. خسروپناه، عبدالحسین (1392). فلسفه علوم انسانی. قم: تعلیم و تربیت اسلامی.
  26. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1361). اساس‌الاقتباس. تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
  27. ـــــــــــــــ (1405ق). تلخیص المحصل. بیروت: دارالاضواء.
  28. رابینز، استیفن (1396). تئوری سازمان: ساختار و طرح سازمانی. ترجمه سید مهدی الوانی و حسن دانایی فرد. تهران: صفار.
  29. رضائیان، علی (1395). مبانی سازمان و مدیریت. تهران: سمت.
  30. ساوی، زین‌الدین عمربن‌سهلان (1383). البصائر النصیریه. به تحقیق حسن مراغی. تهران: شمس تبریزی.
  31. سبزواری، ملاهادی (1379). شرح المنظومة (ج5). به تصحیح حسن‌زاده. تهران: نشر ناب.
  32. شریفی، احمدحسین (1393). مبانی علوم انسانی اسلامی. تهران: آفتاب توسعه.
  33. شهرزوری، شمس‌الدین (1372). شرح حکمة الاشراق. به تحقیق حسین ضیائى تربتى. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  34. ـــــــــــــــ (1383). رسائل الشجرة الالهیة فى علوم الحقایق الربانیة. به تحقیق نجفقلى حبیبى. تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
  35. صدر، محمدباقر (1422ق). دروس فی علم الأصول. قم: دارالهدی.
  36. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1354). المبدأ و المعاد. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى‏. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران‏.
  37. ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. به تصحیح سید جلال الدین آشتیانى. مشهد: المرکز الجامعى للنشر.
  38. ـــــــــــــــ (1383). شرح أصول الکافی (ج1). به تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
  39. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: داراحیاء التراث‏.
  40. ـــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیة على إلهیات الشفاء. قم: بیدار‏.
  41. صلیبا، جمیل (1366). فرهنگ فلسفی. ترجمه منوچهر صانعى دره‌بیدى‏. تهران: حکمت.
  42. ـــــــــــــــ (1414ق). المعجم الفلسفى‏. بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.
  43. طباطبایی، سید محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2‏). بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  44. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف (1412ق). القواعدالجلیة فی شرح الرسالة الشمسیة. تحقیق فارسى حسون‏. قم: مؤسسة النشر الاسلامی‏.
  45. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف؛ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1371). الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید. به تصحیح محسن بیدارفر. قم: بیدار.
  46. علی‌دوست، ابوالقاسم (1391). فقه و عقل. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  47. فارابی، محمد بن محمد (1366). المنطقیات. به تحقیق محمدتقی دانش‌پژوه. قم: آیت‌الله مرعشى.
  48. فخررازی، محمد بن عمر (1373). شرح عیون‌الحکمه. به تصحیح احمد حجازی. تهران: منشورات مؤسسه صادق.
  49. ـــــــــــــــ (1404ق). شرح الفخر الرازى على الاشارات (ج1). قم: مکتبۀ آیة الله مرعشى نجفی.
  50. فقیه، نظام‌الدین (1393). سیستم‌های پویا (اصول و تعیین هویت). تهران: سمت.
  51. قائمی‌نیا، علی‌رضا (1382). شبکه معرفت دینی (بحثی در ساختار معرفت دینی). مجله قبسات. 8 (28)، ص19-36.
  52. قراملکی، احد (1392). روش‌شناسی مطالعات دینی. مشهد: نشر دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
  53. قراملکی، احد و محمدقائم عابدی (1395). شرح مبسوط منطق اشارات: «تعریف منطق». قم: نشر مجنون.
  54. قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود  (1383). شرح حکمة الاشراق‏. اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقق‏. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
  55. قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد (بی‌تا). شرح مطالع الانوار فی المنطق (چاپ سنگی). قم: کتبی نجفی.
  56. کاتبی قزوینی، نجم‌الدین (1384). تحریرالقواعدالمنطقیه فی شرح الرساله الشمسیه. به تصحیح محسن بیدار. قم: بیدار.
  57. کاپلستون، فریدریک (1380). تاریخ فلسفه یونان و روم. ترجمه جلال‌الدین مجتبوی. تهران: علمی فرهنگی و سروش.
  58. کندی، یعقوب بن اسحاق (بی‌تا). رسائل الکندی الفلسفیة. به تصحیح محمد ابوریده‏. قاهره: دارالفکر العربى‏.
  59. لوکری، فضل بن محمد (1373). بیان الحق بضمان الصدق‏. به تحقیق ابراهیم دیباجى. تهران: مؤسسه بین‌المللى اندیشه و تمدن اسلامى.
  60. محمدى رى‍‌شهرى، محمد (1389). میزان الحکمة (ج5). ترجمه حمیدرضا شیخی. قم: دارالحدیث.
  61. محمدی، داوود ودیگران (1389). تجزیه و تحلیل سیستم‌ها (تفکر سیستمی). تهران: ققنوس.
  62. مصباح یزدی، محمدتقی (1394). آموزش فلسفه (ج1). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  63. مطهری، مرتضی (1377). مجموعه آثار. قم و تهران: صدرا.
  64. مطهری، مرتضی و علامه سید محمدحسین طباطبایی (1377). مجموعه آثار: «اصول فلسفه و روش رئالیسم» (ج6). قم و تهران: صدرا.
  65. مظفر، محمدرضا (1433ق). المنطق. با تعلیقه غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  66. ملائی توانی، علیرضا (1390). درآمدی بر روش پژوهش در تاریخ. تهران: نشر نی.
  67. میرداماد، محمدباقر (1380). جذوات و مواقیت. به تصحیح علی اوجبی. تهران: میراث مکتوب.
  68. نائینى، محمدحسین (1352). أجود التقریرات. قم: مطبعه العرفان.
  69. نراقی، ملامهدی (1380). شرح الالهیات من کتاب الشفاء (ج1). قم: کنگره بزرگداشت محققان نراقى.
  70. واسطی، عبدالحمید (1391). نگرش سیستمی به دین. مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
  71. واسطی، عبدالحمید (1394). راهنمای تحقیق با اقتباس از نگرش اسلام به علم و هستی. مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام.
  72. یزدان‌پناه، سید یدالله (1396). تأملاتی در فلسفه فلسفه اسلامی. دفتر اول: «مباحث معرفت‌شناسی و روش‌شناختی». قم: کتاب فردا.