سودگروی اخلاقی در آیینه قرآن و عقل

پاشایی, امیرحسین; صادقی, هادی

سودگروی اخلاقی در آیینه قرآن و عقل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکتری دین‌پژوهی دانشگاه ادیان و مذاهب و پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث

² استاد و عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

سودگروی که با نام‌های دیگری همچون فایده‌گرایی، مکتب اصالت فایده و همه‌گروی نیز شناخته می‌شود، یکی از رایج‌ترین نظریات هنجاری در فلسفه اخلاق است که با محور قرار دادن اصل سود، افعال را بر اساس نتایجی که برای بیشترین افراد به‌دنبال دارد، ارزش‌گذاری می‌کند. این نظریه از زمان ارائه نظام‌مندش توسط «جرمی بنتام» تاکنون، تقریرات، تعدیل‌ها، نقدها، مخالفان و موافقان فراوانی را به خود اختصاص داده است که بیشتر آنها در سنت فلسفی غرب و با نگاهی کلان و اجتماعی شکل گرفته است. ما در این تحقیق بر آن شدیم که این نظریه اخلاقی را در بعد رفتار فردی از منظر قرآن و عقل بررسی کنیم. در این راستا پس از تقریر و تبیینی جامع، مهم‌ترین اشکالات سودگروی مطرح شده و در آیینه آموزه‌های قرآنی سنجیده می‌شود. نتیجه آنکه اشکالات این نظریه با توجه به آیات قرآن، مانع از آن است که آن را نظریه معیار قرآنی در اخلاق فردی یا اخلاق خرد محسوب کنیم.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Moral Utilitarianism in the Light of the Qur'an and the Intellect

نویسندگان [English]

amirhosein pashaei ¹
hadi sadeqi ²

¹ A PhD. student of religious studies at Religions and Denominations University and a researcher at The Qur’an and Hadith Research Center.

² A professor and faculty member at The Qur’an and Hadith University.

چکیده [English]

Known also as the principle of usefulness and the school of utility, utilitarianism is one of the most current normative theories of philosophy of ethics that evaluates the right conduct as per the usefulness of its consequences for the greatest number of people. Since its systematic presentation by its founder Jeremy Bentham, this theory has advanced different accounts, alterations, and criticisms by many proponents and opponents, most of which came from the Western tradition of philosophy and through a social and holistic view.
In their efforts here, the authors have come to examine this theory in its individual behavior in the light of the Qur’an and the intellect. In the course of its comprehensive account and explanation, the key criticisms of utilitarianism are assessed in the light of the Qur’anic doctrines. As a result, the objections of this theory as per the Qur’an do not allow us to consider it as a Qur’anic standard in individual ethics or at particular cases.

کلیدواژه‌ها [English]

moral utilitarianism
utilitarianism
the principle of usefulness
the Qur’an

مراجع

قرآن کریم.
1. اتکینسون، آر.اف (1391). درآمدی به فلسفه اخلاق. ترجمه سهراب علوی‌نیا. تهران: هرمس.
2. ادواردز، پل، بورچرت، دونالد ام (1392). دانشنامه فلسفه اخلاق. ترجمه ان‌شاءالله رحمتی. تهران: نشر سوفیا.
3. ارسطو (1389). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه محمدحسن لطفی. چاپ سوم. تهران: طرح نو.
4. افلاطون (1357). دوره آثار افلاطون. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: خوارزمی.
5. ایجى، میر سید شریف (1325ق). شرح المواقف. قم: نشر الشریف الرضی.
6. بکر، لارنس. سی (1386). تاریخ فلسفه اخلاق غرب. گروهی از مترجمین. چاپ دوم. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
7. پیک حرفه، شیرزاد (1392). «گونه‌های گوناگون فایده‌گرایی». فصل‌نامه تأملات فلسفی، 4(12)، ص35-69.
8. تفتازانى، مسعودبن عمر (1409ق). شرح المقاصد. قم: نشر الشریف الرضی.
9. شریف الرضی، محمدبن‌حسین (1414ق). نهج البلاغه (للصبحی صالح)، مصحح فیض الاسلام. قم: نشر هجرت.
10. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1417ق). خلق الأعمال. تهران: منشورات الحکمة.
11. طباطبایی، سید محمدحسین (1374). المیزان فی تفسیر القرآن الکریم. ترجمه سید محمدباقر موسوی. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
12. علامه حلى، حسن بن یوسف (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. با تصحیح حسن‏زاده آملى. چاپ چهارم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
13. فرانکنا، ویلیام. کی (1389). فلسفه اخلاق. ترجمه هادی صادقی. چاپ سوم. قم: کتاب طه.
14. قاضی عبدالجباربن احمد (1422ق). شرح الاصول الخمسة. بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.
15. ــــــــــــــــــــــ (1962م). المغنی فی ابواب التوحید و العدل. قاهره: الدار المصریة.
16. کلینى، محمدبن‌یعقوب (1365). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
17. گنسلر، هری (1390). درآمدی بر فلسفه اخلاق معاصر. ترجمه مهدی اخوان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
18. مصباح یزدی، محمدتقی(1387). نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. چاپ دوم. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
19. مک ناوتن، دیوید (1383). نگاه اخلاقی: «درآمدی به فلسفه اخلاق». ترجمه حسن میانداری. تهران: سمت.
20. مور، جرج ادوارد (1382). اخلاق. ترجمه اسماعیل سعادت. چاپ سوم. تهران: نشر علمی‌ و فرهنگی.
21. میل، جان استوارت (1390). فایده‌گرایی. ترجمه مرتضی مردی‌ها. چاپ دوم. تهران: نشر نی.
22. ه. ولمز، رابرت. ال (1385). مبانی فلسفه اخلاق. ترجمه مسعود علیا. چاپ سوم. تهران: ققنوس.
1. Adams, Robert Merrihew (1976). "Motive Utilitarianism", the Journal of Philosophy, Vol. 73.
2. Bentham, Jeremy (1998). An Introduction to the Principles of Morals and Legislation, Prometheus Books.
3. Chappell, Tim & Roger, Crisp (1998). "utilitarianism", in Routledge Encyclopedia of Philosophy, (London and New York: Routledge).
4. Cottingham, John (1998). "Impartiality", in Routledge Encyclopedia of Philosophy, London and New York: Routledge.
5. Heathwood Christopher (1998). "Welfare", in Routledge Encyclopedia of Philosophy, London and New York: Routledge.
6. Mandeville,Bernard (1998). The Fable of the Bees or Private Vices, Publick Benefits, 2 vols, with a Commentary Critical, Historical, and Explanatory by F.B. Kaye, Oxford:At the Clarendon Press.
7. Oakley, Justin (2009). "A Virtue Ethics Approach", in Helga Kuhse and Peter Singer(eds), A Companion to Bioethics, Second Edition, Wiley –Blackwell.
8. R. M. Hare (1981). moral Thinking, New York: Oxford University Press Inc.
9. R. M. Hare (1999). Objective Prescriptions, and Other Essays, New York: Oxford University Press.
10. sidgwick, henry (1886). outlines of the history of ethics, New York: makmillan.
11. Sidgwick, Henry (2000). "utilitarianism", in Singer, Marcus G. (Ed.), Essays on Ethics and Method, Oxford: University of Wisconsin.
12. West, Henry R (2013). “Utilitarianism”, in Lafollette, Hugh, The international encyclopedia of ethics, wiley- Blackwell.
13. Williams, Bernard and Smart, J. J. C (1973). utilitarianism for and against, New York: Cambridge University Press.