تحلیل تمایز عرفان‌عملی از اخلاق مشّایی از منظر غایت‌گرایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان

2 دانشجو دکتری تصوف و عرفان اسلامی دانشگاه سمنان

چکیده

توجه به علوم از منظر وجوه اشتراک و افتراق آنها، معرفتی درجه دوم محسوب می‌شود که موجب تعمیق دانش علمی و گسترش و غنای علوم می‌گردد. از جمله این‌ها، تمایز علم عرفان‌ عملی وعلم اخلاق مشّایی اسلامی است. مقاله حاضر به شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با نگاه مقایسه‌ای میان عرفان عملی و اخلاق مشّایی اسلامی نگاشته شده است. نتایج به‌دست آمده از تحلیل ومقایسه این دو، بیانگر آن است که غایت عرفان عملی، موحدپروری، لقاءالله، کشف و شهود و فنای فی‌الله است و توجه به خود و إنیّت و أنانیّت نفسانی، نقصی در سلوک محسوب می‌شود. اما در اخلاق مشّایی اسلامی، توجه به خود در دو سطح دنیوی و اخروی، اصلی اساسی است و نهایت سلوک اخلاقی، رسیدن به سعادت اخروی و روحانی است. سایر تمایزات نیز در انتهای مقاله آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

DAn Analytical Distinction between Practical Mysticism and Peripatetic Ethics in the Teleological Point of View

نویسندگان [English]

  • azim hamzeian 1
  • reza abasi 2
1 An assistant professor and faculty member at Simnan University
2 A PhD. student of Islamic mysticism and sufism at Simnan University
چکیده [English]

Studying the similarities and dissimilarities of different sciences is a secondary discipline of knowledge that helps with the promotion and deepening of those sciences. One of these cases is the distinction between practical mysticism and the Islamic peripatetic ethics. This essay is written through a descriptive-analytic method comparing practical mysticism to the Islamic peripatetic ethics. The results suggest that the aim of practical mysticism is: bringing monotheists up, vision of God, mystical unveilings, annihilation in God, and that self-regard and selfishness are great faults in such course of conduct and wayfaring. In the Islamic peripatetic ethics, however, considering oneself at two levels of this world and the next is the main principle and the ultimate aim of ethical conduct is to achieve the hereafter and spiritual happiness. Other differences can be found at the end of the article .

کلیدواژه‌ها [English]

  • practical mysticism
  • peripatetic ethics
  • the aim of ethics and practical mysticism
  1. آذربایجانی، مسعود و احمد دیلمی (1386). اخلاق اسلامی. چاپ پنجاه و دوم. قم: دفتر نشر معارف.
  2. آلوسی، حسام‌الدین (1985م).فلسفه الکندی و آراء القدامی و المحدثین فیه. بیروت: دارالطلیعه.
  3. فاخوری، حناء و خلیل الجور (1386). تاریخ فلسفه در جهان اسلام. ترجمه عبدالمحمد آیتی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  4. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1376). الالهیات من کتاب الشفاء. قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات.
  5. ـــــــــــــــ (1360). رسائل. ترجمه ضیاءالدین درّی. چاپ دوم. قم: مرکزی.
  6. ابن‌عربی، محی‌الدین (1385). فصوص الحکم. تهران: کارنامه.
  7. ـــــــــــــــ (1381). الفتوحات المکیه. ترجمه و تعلیق محمد خواجوی. تهران: نشر مولی.
  8. ـــــــــــــــ (2004م). رسائل، «الرسالة الوجودیة». بیروت: دارالکتب العلمیه.
  9. ابن‎ مسکویه، احمدبن‌محمد (1411ق). تهذیب الاخلاق.به کوشش حسن تمیم. قم: انتشارات بیدار.
  10. ارسطو (1385). اخلاق نیکوماخس. ترجمه محمدحسین لطفی تبریزی. چاپ دوم. تهران: طرح نو.
  11. استیس (1384). عرفان و فلسفه. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: سروش.
  12. اعوانی، غلام‌رضا (1377). دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی (ج7)، «مدخل اخلاق». چاپ دوم. زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
  13. بابایی، مهدی (1386). عناصر و مؤلفه‎های عرفان ‌عملی، «دوفصلنامه علمی-ترویجی معارف عقلی. مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی، شماره8، سال دوم شماره چهارم.
  14. بلخی، جلال‌الدین محمد (1362). فیه‌مافیه. تهران: امیرکبیر.
  15. جوادی آملی، عبدالله (1372). تحریر تمهیدالقواعد. تهران: انتشارات الزهراء3.
  16. ـــــــــــــــ (1389). رحیق مختوم (ج1). قم: اسراء.
  17. ـــــــــــــــ (1377). تفسیر موضوعی قرآن کریم. «مراحل اخلاق در قرآن» (ج10و11). قم: اسراء.
  18. حائری یزدی، مهدی (1374). کاوش‌های عقل عملی. تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
  19. حسن‌زاده‌آملی، حسن (1391). دروس شرح اشارات و تنبیهات. قم: انتشارات آیت اشراق.
  20. خادمی، عین‌الله (1391). «چیستی سعادت از منظر سهروردی». (فصلنامه اندیشه دینی). دانشگاه شیراز.
  21. موسوی خمینی، روح‌الله (بی‌تا). آداب الصلوه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  22. ـــــــــــــــ (بی‌تا). شرح چهل حدیث. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  23. ـــــــــــــــ (1372). مصباح الهدایه الی الخلافۀ و الولایة. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  24. رشاد، علی‌اکبر (1395). منطق طبقه‌بندی علوم، مجلهذهن، دوره 17، شماره (65).
  25. زرین‌کوب، غلام‌حسین (1389). دنباله جست‌وجو در تصوف ایران. چاپ هشتم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
  26. سبزواری، ملاهادی (1369). شرح منظومه حکمت. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  27. سوزن‌چی، حسین (1387). جایگاه روش در علم. «تأملی انتقادی درباب ماهیت علم در فرهنگ جدید». مجله راهبرد فرهنگ (4).
  28. شجاری، مرتضی (1389). غایت سیر و سلوک از دیدگاه ابن‌عربی، مجلهمطالعات عرفانی، دوره 1، شماره(11).
  29. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1410ق). الحکمة المتعالیه فی الاسفارالعقلیة الاربعه (ج4). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  30. طوسی، خواجه نصیر (1369). اخلاق ناصری. چاپ چهارم. به تنقیح و تصحیح مجتبی مینوی و علی‌رضا حیدری. تهران: انتشارات خوارزمی.
  31. عامری، ابوالحسن (1336). السعادة و الاسعاد. به کوشش مجتبی مینوی. بی‌نا: بی‌تا.
  32. عباسی، رضا و فاطمه طباطبایی (بهار و تابستان 1397). «تمایز عرفان ‌عملی و اخلاق از حیث موضوع». پژوهش‌نامه عرفان (18).
  33. عطار نیشابوری، فریدالدین ‌محمد (1374). تذکرة الاولیاء. تصحیح نیکلسون. تهران: صفی علی‌شاه.
  34. فارابی، ابونصر محمدبن‌محمد (1987). التنبیه علی السعادة. به کوشش سبحان خلیفات. عمان: بی‌نا.
  35. ـــــــــــــــ (1371). التنبیه علی سبیل‌السعاده. تهران: انتشارات حکمت.
  36. ـــــــــــــــ (1389). احصاءالعلوم. ترجمه خدیو حمزه. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
  37. ـــــــــــــــ (1959م). مبادی آراء اهل مدینه فاضله. تحقیق البیر نصری نادر. بیروت: المطبعه الکاثولیکیه.
  38. فرغانی، سعیدالدین (1379). مشارق الدراری. مقدمه جلال‌الدین آشتیانی. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  39. فناری، حمزه (1374). مصباح الانس. تهران: انتشارات مولی.
  40. قیصری، داودبن‌محمود (بی‎تا). مقدمه شرح فصوص قیصری. قم: انتشارات بیدار.
  41. کاشانی، کمال‌الدین عبدالرزاق (1379). اصطلاحات‌الصوفیه. قم: انتشارات بیدار.
  42. کندی (بی‌تا). الفلسفة الاولی. بی‌نا.
  43. لاهیجی، شمس‌الدین محمد (1372). رساله نوریه در عالم مثال. مقدمه و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: دفتر مطالعات دینی هنر.
  44. مجلسی، محمدباقر (1403). بحارالانوار (ج57). چاپ دوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی
  45. محمدبن‌منور (1366). اسرار التوحید (ج1). تصحیح شفیعی کدکنی. تهران: آگاه.
  46. مک‌انتایر، السدیر (1385). فلسفه اخلاق در تفکر غرب. ترجمه شهریاری. تهران: سمت.
  47. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1375). تعلیقه بر فصوص‌الحکم. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  48. نصر، سید حسین (1384). عرفان نظری و تصوف علمی و اهمیت آن در دوران کنونی. «اطلاعات حکمت و معرفت». 1(1). ترجمه انشاءلله رحمتی. ص20-11.
  49. نویا، پل (1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی. ترجمه اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  50. عین‌القضاة، عبدالله بن محمد (1386). تمهیدات. تهران: منوچهری.
  51. یوسف‌پور، محمدکاظم (1380). نقد صوفی. تهران: روزبه.