تبیین موطن و جایگاه معاد جسمانی در اندیشه صدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناسی ارشدفلسفه اسلامی مرکز تخصصی فلسفه اسلامی حوزه علمیه قم

چکیده

از طرف فلاسفه و متکلمان برای جایگاه آلام و لذات، تقدری مثل حور، زقوم و ... در جهان پس از مرگ، آرای مختلفی بیان شده است. برخی آن را در عالم دنیا و برخی نیز آن را در عالم خیال متصل می­دانند. ولی صدرا هیچ­یک از آنها را موطن معاد جسمانی نمی­داند؛ چراکه از سویی با مؤلفه­هایی در متون دینی ـ که او را از این نظرات بازمی­دارد ـ روبه‌رو ست و از طرفی هم او تنها به معاد روحانی قائل نمی­باشد. در اینکه صدرا موطن معاد جسمانی را در برزخ می­داند، اختلافی وجود ندارد. ولی اینکه او آن موطن را در قیامت چه می­داند، چندان واضح نیست. باوجود این، می‌توان این دو نظریه را از کلام او استحصال کرد؛ یکی «معاد صوری در مرحله مثالی» که خود دو قسم است و دیگری «معاد صوری در مرحله عقلی» که حور و نار ... در عالم عقل به شکل اندماجی وجود دارد، ولی در آن تفاصیل با قدرت و شدت بیشتر دیده می‌شود. بنابراین از نگاه صدرا موطن معاد جسمانی در قیامت، یا عالم مثال است و یا عالم عقل؛ هرچند می­توان موطن آن را در قیامت و برزخ، عالم مثال دانست، اما نه با ادبیات صدرا.
این مقاله با روش توصیفی و تحلیل مقایسه‌ای، در صدد بیانی روشن از موطن معاد جسمانی در متن دینی می‌باشد .

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mulla Sadra on the Abode of Bodily Resurrection

نویسنده [English]

  • Rasool eskandari
An M.A. holder of Islamic philosophy at Specialized Center of Islamic Philosophy, Qom Seminary School
چکیده [English]

Theologians and philosophers have put forward different views on the abode for the hereafter suffering and pleasure such as houri and zaqqum (bitter drink). Some of them hold that the abode is in this very mundane world, and others that it is in the conjoined imaginal world. None of them, Mulla Sadra argues, is the abode of bodily resurrection, since he comes across elements in the religious text -preventing him from those views- from one side, and he believes in both spiritual and bodily resurrection together, from another side. There is no controversy as to the point that Sadra holds the abode of bodily resurrection is in the purgatory word. It is not clearly known, however, what he knows about what the abode in the Judgment Day will be like. Nonetheless, two views might be inferred from his words: first “formal resurrection in the” which consists of two sections, and second “formal resurrection in the phase of intellect” in which houri and fire … in the world of intellect are integrated though their details are stronger and stouter. Hence, in Mulla Sadra’s view, the abode of bodily resurrection in the Judgment Day is either in the imaginal world or that of intellect. It is possible, however, to consider that abode in both the Judgment Day and purgatory in the imaginal world, but not according to Mulla Sadra’s own literature. 
    This essay goes to clearly show the abode of bodily resurrection according to the religious texts, through description and comparative analysis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • bodily resurrection
  • the abode of bodily resurrection
  • the world of none-contiguous imagination
  • the world of intellect
  • the mundane world
  • Judgment Day
  • purgatory
  1. قرآن

    1. ابن‌بابویه، محمد‌بن‌على‏ (1413ق). من لا یحضره الفقیه (ج2). چاپ دوم. به تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‏
    2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1382). الاضحویة فی المعاد. تحقیق از دکتر حسن عاصى. تهران‏: شمس تبریزى.‏
    3. ـــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانى. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى.
    4. ـــــــــــــــ (1404ق). الشفاء «الالهیات».تصحیح سعید زاید. قم‏: مکتبة آیة الله المرعشی.
    5. سهروردی، یحیی‌بن‌حبش (1373). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. چاپ دوم. تصحیح هانرى کربن. تهران‏: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    6. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1366). تفسیرالقرآن الکریم (ج5، 7). چاپ دوم. تحقیق خواجوی. قم: بیدار.
    7. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى. تهران: ‏مؤسسه تحقیقات فرهنگى.
    8. ـــــــــــــــ (1361). العرشیة. تصحیح غلامحسین آهنى. تهران‏: ‏انتشارات مولى.
    9. ـــــــــــــــ (1360). اسرار الآیات‏. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوی‏. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
    10. ـــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. چاپ دوم.تصحیح و تعلیق از سید جلال‌الدین آشتیانى. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
    11. ـــــــــــــــ (1354). المبدأوالمعاد. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى. تهران: ‏انجمن حکمت و فلسفه ایران‏.
    12. ـــــــــــــــ ( 1981م). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة (ج9). چاپ سوم‏. بیروت‏: دار احیاء التراث‏.
    13. ـــــــــــــــ (بی‌تا). تعلیقه بر حکمة الاشراق. چاپ سنگی.
    14. طباطبایى، سیدمحمدحسین‏ (1371). المیزان فی تفسیر القرآن (ج2). چاپ دوم. قم‏‏: اسماعیلیان.‏
    15. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1377). تفسیر جوامع الجامع (ج2). تهران: دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه.
    16. قطب‌الدین الشیرازى، محمودبن‌مسعود (‏1383). شرح حکمةالاشراق. به اهتمام عبدالله نورانى و مهدى محقق‏. تهران‏: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
    17. مجلسى، محمدباقربن‌محمدتقى (1403 ق‏). بحار النوار (ج4، 57). چاپ دوم. به تحقیق جمعی از محققان، بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.