بررسی کیفیت اتصاف حق تعالی به صفات ذاتی در حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجو دکتری حکمت متعالیه موسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی(ره)

چکیده

مسئله کیفیت اتصاف حق‌تعالی به صفات ذاتی از مهمترین مباحث خداشناسی است که همواره میان اندیشمندان مسلمان مطرح بوده است. این مسئله در مکاتب مختلف کلامی، عرفانی و فلسفی سرنوشتی متفاوت و بلکه گاهی اوقات متضاد به خود دیده است. ملاصدرا با طرح نظریه اصالت وجود و اعتباریت معنا، گامی نو در تبیین کیفیت اتصاف حق‌تعالی به صفات ذاتی برداشت. بر اساس این اصل بنیادین در حکمت متعالیه، از‌آن‌جهت که هیچ هویت و واقعیتی از سنخ معنا نیست، دیگر میان کثرت مفهوم و معنا و کثرت در مصداق تلازمی وجود ندارد. ازاین‌رو ممکن است معانی متباین با مصداقی واحد موجود شوند. لذا صفات ذاتی حق‌تعالی هرچند به لحاظ معنا و مفهوم متباین‌اند، لکن به‌لحاظ مصداقی، همه آنها حاکی از وجود حق‌تعالی هستند. بنابراین مراد از عینیت صفات ذاتی با وجود حق‌تعالی در حکمت متعالیه، همان کثرت حاکی (مفهوم و معنای صفات) و وحدت محکِّی (وجود حق‌تعالی) است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hikmat Muta’aliyah on How Allah Almighty Can Be Characterized by His Essential Attributes (An Examination)

نویسنده [English]

  • Muhmmad Farsiat
A PhD. student of philosophy at Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

That how Allah Almighty can be characterized by His essential attributes has been one of the most significant issues of theology among Muslim thinkers. In different schools of theology, philosophy and mysticism, this issue has faced different and sometimes contradictory fate. Through his theory of the primacy of existence and that the meaning is mentally constructed, Mulla Sadra has taken a new step towards the explanation of the issue. According to that fundamental theory since no real and concrete entity is left for the meaning and concept, there would be no concomitance between the plurality of concept and that of referent (Misdaq). Thus it is possible for different concepts and meanings to exist in one single referent. Accordingly, although Allah’s essential attributes are different in their meanings and concepts, so far as their referent is concerned they all denote only the One Almighty. As a result, what they mean in Hikmat Muta’aliyah that His essential attributes are identical with His Holy Essence is no more than the plurality of denoting terms (the concepts and meanings of attributes) and the unity of what is denoted (the One Almighty).

کلیدواژه‌ها [English]

  • : the being of God Almighty
  • essential attributes
  • concept
  • meaning
  • referent
  • Mulla Sadra
  1. ـ قرآن کریم

    1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1379). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات. مقدمه و تصحیح از محمدتقی دانش‌پژوه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    2. ـــــــــــــــــــــــ (1371). المباحثات. توضیح، مقدمه و تحقیق از محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
    3. ــــــــــــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
    4. ـــــــــــــــــــــــ (1404ق الف). الهیات شفاء. به تصحیح سعید زاید. قم: مکتبة آیة الله المرعشی.‌
    5. ــــــــــــــــــــــ (1404ق‌ب). التعلیقات. تحقیق از عبدالرحمن بدوی. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
    6. بهمنیاربن‌مرزبان (1375). التحصیل. تصحیح و تعلیق از استاد شهید مرتضی مطهری. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    7. ترکه اصفهانی، علی‌بن‌محمد (1360). تمهید القواعد. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی، چاپ دوم. تهران: انتشارات انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
    8. جامی، عبدالرحمن بن احمد (1370). نقد النصوص فی شرح نقش الفصوص. مقدمه ویلیام چیتیک. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    9. سهروردی، یحیی بن حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه هانری کربن. (ج2). چاپ دوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    10. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1363الف). المشاعر. به اهتمام هانری کربن. چاپ دوم. تهران: کتابخانه طهوری.
    11. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363ب). مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگی.
    12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تصحیح و تعلیق از سید جلال‌الدین آشتیانی. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
    13. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعألیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.
    14. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیه علی الهیات الشفاء. قم: انشارات بیدار.
    15. صدوق، محمدبن‌علی (1398ق). التوحید للصدوق. قم: جامعه مدرسین.
    16. طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). نهایة الحکمه. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    17. طبرسی، احمدبن‌علی (1403ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج. (ج1). مشهد: نشر مرتضی.
    18. عبودیت، عبدالرسول (1390). درآمدی به نظام حکمت صدرایی. (ج1). چاپ چهارم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها و مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    19. فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1986م). کتاب الحروف. بیروت: دارالمشرق.
    20. فارسیات، محمد وعشریه، رحمان (1396). نحوه تحقق مفاهیم فلسفی در فلسفه مشاء. فصلنامه معرفت فلسفی، ش57. ص55ـ73.
    21. قیصری، داود بن‌محمود (1375). شرح فصوص‌الحکم. به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانی تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    22. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1362). الکافی. (ج1). چاپ دوم. تهران: اسلامیه.
    23. یزدان‌پناه، سید یدالله (1389). مبانی و اصول عرفان نظری. چاپ دوم. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.