بررسی انتقادهای وارد بر اشکال های دکتر مهدی حائری بر برهان وجودی محقق اصفهانی در اثبات خداوند

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجو دکتری فلسفه دانشگاه پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

محقق اصفهانی، فیلسوف نو صدرایی معاصر است که برهانی وجودی برای اثبات خداوند اقامه کرده است. این برهان در تفکر اسلامی، کم‌نظیر بوده و مورد توجه متفکران معاصر واقع شده است. در مجموع، پنج تقریر در سه محور کلی برای این برهان بیان گردیده است: محور اول، مفهوم واجب‌الوجود ازاین‌جهت که مفهومی ذهنی است؛ محور دوم، مفهوم واجب‌الوجود ازاین‌جهت که از امری ورای خود حکایت می‌کند و در نهایت، حقیقتِ واجب‌الوجود یا موجود بذاته در خارج.
هر کدام از این تقریرها با اشکال‌هایی مواجه شده است. دکتر مهدی حائری یزدی چهار اشکال به این تقریر از برهان وارد ساخته است. اشکال نقضی، مصادرۀ مطلوب، خلط بین گزاره­های بتیه و غیر بتیه از جمله این اشکال­ها هستند. این اشکال­ها با انتقادهایی از سوی مدافعان برهان وجودی مواجه گردیده­اند. بیشتر این انتقادها صحیح نبوده و ناشی از عدم توجه منتقدین به معقول ثانی بودنِ مفاهیمی نظیر «واجب الوجود»، «خدا» و «شریک البارئ» است. بنابراین، عمده اشکال­های دکتر حائری بر برهان محقق اصفهانی صحیح بوده و این برهان در اثبات وجود خداوند ناکارآمد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mahdi Ha’iri’s Criticisms Leveled at Muhaqeq Isfahani’s Ontological Argument for the Existence of Allah (A Critical Study)

نویسندگان [English]

  • mohammad ali Abdllahi 1
  • mahdi khayatzadeh 2
1 An associate professor and faculty member at Pardis Farabi University of Tehran
2 A PhD. student of philosophy at Pardis Farabi University of Tehran
چکیده [English]

As a contemporary neo-Sadraian philosopher, Muhaqeq Isfahani has proposed his own account of the ontological argument for the existence of Allah. This account of the argument is unprecedented and has caught the attention of many contemporary thinkers. There have been proposed five accounts of this argument upon three pivots. First is the concept of necessary being as a mental concept. Second is the concept of necessary being so far as it denotes something beyond the concept. And third is the very reality of necessary being existing by itself in the outside world.
Each of the above accounts is open to some criticisms. Prof. Mahdi Ha’iri Yazdi has leveled four criticisms at that account of the argument such as counter-argument, begging the question, the confusion of categorical proposition with non-categorical one. The proponents of ontological argument have raised objections to Ha’iri’s criticisms. Most of those objections are not valid for they stem from the insufficient consideration of the fact that concepts such as “necessary being”, “God”, “partner of Creator” and the like are philosophical secondary intelligible. Accordingly, most of Prof. Ha’iri’s criticisms against Muhaqeq Ishafani are valid and thus the ontological argument fails to prove the existence of Allah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Muhaqeq Isfahani
  • Mahdi Ha’iri
  • the ontological argument
  • criticisms
  • answers
  1. افضلی، علی (1395). برهان وجودی در فلسفۀ غرب و فلسفۀ اسلامی. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران.
  2. جوادی آملی،‌ عبدالله (1386الف). سرچشمۀ اندیشه (ج6). چاپ پنجم. قم: مرکز نشر اسرا.
  3. ـــــــــــــــــــ (1386ب). رحیق مختوم. (ج3). چاپ سوم. قم: مرکز نشر اسرا.
  4. حائری یزدی، مهدی (1380). التعلیقات لجامع الحکمتین علی تحفة الحکیم آیة الله الحاج شیخ محمد حسین الإصفهانی. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
  5. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1981م). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة. (ج1). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
  6. عبودیت، عبدالرسول (1392). درآمدی به نظام حکمت صدرائی. چاپ چهارم. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و تهران: سازمان مطالعه و تدوین (سمت).
  7. عشاقی، حسین (1385). «برهان محقق اصفهانی بر وجود خدا، تقریر اشکالات و پاسخ­ها». مجله نقد و نظر. 11 (43 و44)، ص178-179.
  8. غروی اصفهانی ، محمدحسین (بی‌تا). تحفة الحکیم (منظومة فی الحکمة و المعقول). قدم لها و حققها محمدرضا مظفر. بیروت: مؤسسۀ آل البیت:.
  9. فیاضی، غلام‌رضا. نشستِ علمی «برهان وجودی در اندیشه اسلامی». قم: نشریۀ حکمت اسلامی (خبرنامۀ مجمع عالی حکمت اسلامی)، شمارۀ 29، بهمن و اسفند 1392، بر گرفته از سایت مجمع عالی حکمت اسلامی:

http://hekmatislami.org/showdata.aspx?dataid=6007&siteid=1.

10. محمد رضایی، محمد؛ خیاط زاده، مهدی (1396). «بررسی اشکال‌های وارد بر برهان محقق اصفهانی در اثبات خداوند با تفکیک تقریرهای مختلف آن». فصلنامه تحقیقات کلامی. 5 (19)، ص 7 - 24

11. محمد رضایی، محمد؛ خیاط زاده، مهدی (1396). «تقریرهای مختلف از برهان محقق اصفهانی در اثبات وجود خداوند». دو فصلنامۀ پژوهشنامه فلسفۀ دین. 15 (30)، ص 167 – 183

12. مرعشی تستری، سید محمدحسن (1392)، المنهج القویم فی شرح تحفۀ الحکیم. به تصحیح دکتر مهدی حاجیان، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.