تحلیل و ارزیابی قاعده الواحد در حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضو هیئت علمی موسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی ره

چکیده

مسئله ناسازگاری ابتدایی لازمه قاعده «الواحد»، یعنی وحدت معلول واجب تعالی با ظاهر متون دینی که همه موجودات را مخلوق خداوند متعال معرفی می‌کند، فیلسوفان اسلامی را برآن داشت تا برای حل این مشکل، نظریه وساطت عقول عشره را در خلق مطرح کنند. اما باطل شدن هیئت بطلمیوسی، یعنی مبنای اثبات ده‌گانه بودن عقول در قرون بعدی از یک‌ سو و عدم ارائه توجیهی متقن برای چگونگی راه یافتن کثرت به عقل اول از سوی فیلسوفان از سوی دیگر، صحت این نظریه را با تردید مواجه می‌کند. به همین دلیل به نظر می‌رسد صدرالمتألهین در نظر نهایی خود برای توجیه صدور کثیر از واجب تعالی، قاعده دیگری مطرح می‌کند که کاملاً با جریان قاعده «الواحد» در افعال واجب تعالی مخالف است. به‏راحتی می‌توان حدس زد جز آنچه گذشت، دو امر دلیل انصراف او از جریان قاعده «الواحد» درباره واجب تعالی بوده است: نخست دلالت قوی متون دینی بر تأثیر بی‏واسطه واجب تعالی در عالم، و دوم عدم تمامیت دلایل جریان این قاعده در واجب تعالی. ویژگی این نوشتار جز ارائه نظریه نهایی صدرالمتألهین در این مسئله، نگاه انتقادی به دلایل این قاعده و تنظیم صورت منطقی دلایل است.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

alvahed

نویسندگان [English]

  • ahmad heydarpoor
  • golamreza fayyazi
emam khomeyni
چکیده [English]

مسأله ناسازگاری ابتدائی لازمه قاعده «الواحد» یعنی وحدت معلول واجب تعالی با ظاهر متون دینی که همه موجودات را مخلوق خداوند متعال معرفی می کند، فیلسوفان اسلامی را برآن داشت تا برای حل این مشکل، نظریه وساطت عقول عشره در خلق را مطرح کنند. ولی باطل شدن مبنای اثبات عقول عشره یعنی هیئت بطلمیوسی در قرون بعدی از یک سو وعدم ارائه توجیهی متقن برای چگونگی راه یافتن کثرت به عقل اول از جانب فیلسوفان از سوی دیگر، صحت این نظریه را با تردید مواجه می کند. به همین جهت به نظر می رسد صدرالمتألهین در نظر نهایی خود برای توجیه صدور کثیر از واجب تعالی قاعده دیگری مطرح می کند که کاملا مخالف با جریان قاعده «الواحد» در افعال واجب تعالی است. به راحتی می توان حدس زد به غیر از آنچه گذشت دو امر دلیل انصراف او از جریان قاعده «الواحد» در مورد واجب تعالی بوده است: نخست دلالت قوی متون دینی بر تأثیر بی واسطه واجب تعالی در عالم، ودوم عدم تمامیت دلایل جریان این قاعده در واجب تعالی. ویژگی این نوشتار به جز ارائه نظریه نهایی صدرالمتألهین در این مسأله نگاه انتقادی به دلایل این قاعده وتنظیم صورت منطقی دلایل است..

کلیدواژه‌ها [English]

  • قاعده الواحد
  • فاعل قریب
  • خلق با واسطه
  • اصل سنخیت
  • صدور
  1. آشتیانی میرزا مهدی (1388). اساس التوحید. تهران: هرمس.
  2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (۱۳۶۳). المبدأ والمعاد. تهران: موسسه مطالعات اسلامی.
  3. ــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). التعلیقات. حققه و قدم‌له عبدالرحمن بدوی. قم: مکتب الاعلام الاسلامی، مرکز النشر.
  4. ابن‌عربی، محمد‌بن‌علی (بی‌تا). الفتوحات المکیه(ج4). بیروت: دار صادر.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1382). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه) (ق3،ج2). تنظیم حمید پارسانیا. قم: اسراء.
  6. دوانی، محمدبن‌اسعد (1411ق). ثلاث رسائل. تحقیق احمد تویسرکانی. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.
  7. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم (1380). شرح الهدایة الاثیریة. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
  8. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  9. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360). شواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  10. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1985م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج2-3، 5، 7و8). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  11. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). الحاشیة علی الهیات الشفاء. قم: بیدار.
  12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفی. تحقیق و تصحیح: ناجى اصفهانى‏  تهران: حکمت.
  13. طباطبایی، محمدحسین (1380). نهایة الحکمة(ج3). صححه و علق علیها غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  14. علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف (1413ق). کشف المراد. تحقیق حسن‌زاده آملی. قم: مؤسسة نشر الاسلامی.
  15. قطب‌الدین شیرازی، محمودبن‌مسعود (1380). شرح حکمت اشراق. تهران: دانشگاه تهران.
  16. مصباح یزدی، محمدتقی (1375). دروس فلسفه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  17. ــــــــــــــــــــــ (1366). آموزش فلسفه(ج2). تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  18. مطهری، مرتضی (1381). مجموعه آثار(ج6). تهران: صدرا.
  19. نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد (1383). اجوبة المسائل النصیریة (20 رساله). تهران: پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگی‏.
  20. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1375). شرح الاشارات والتنبیهات مع المحاکمات(ج3). قم: نشرالبلاغة.

     21.ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1405ق). مصارع المصارع. قم: مکتبة آیة ‌الله العظمی المرعشی النجفی.