موضع اسلام در قبال گفت ‏وگوی میان‌دینی؛ انحصارگرایی در عین شمول‌گرایی

دهقان, رحیم; رضانژاد, عزالدین; قاسمی, علی

موضع اسلام در قبال گفت ‏وگوی میان‌دینی؛ انحصارگرایی در عین شمول‌گرایی

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی

² دانشیار و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) العالمیه

چکیده

مسئله عمده در این پژوهش آن است که اسلام از کدام‏یک از رویکردهای انحصارگرایانه، شمول گرایانه و کثرت ‏گرایانه استقبال کرده و با اتّخاذ موضع خود، چه ظرفیتی را برای گفت‏وگو و تفاهم فراهم ساخته است؟ در پاسخ به این مسئله، پژوهش حاضر ضمن توجه به مبانی گفت ‏وگوی دینی از منظر متون اسلامی، نشان داده است که انحصارگرایی به معنای خاص در اسلام معنایی ندارد، بلکه ضمنِ رهیافت شمول‏ گرایانه معنا می یابد. اتّخاذ این موضع که می توان از آن به «انحصارگرایی در عین شمولگرایی» تعبیر کرد، سبب ایجاد ظرفیت گسترده و زمینه مناسبی برای گفت ‏وگو و تعامل با دیگر ادیان ابراهیمی شده است؛ چراکه این تقریر از انحصارگرایی، ضمن اذعان به حقّانیّت مطلق یک دین و حقّانیّت نسبیِ دیگر ادیان، اسلام را به‏ عنوان مکمّل و متمّم آیین موسوی و عیسوی معرفی می‌کند. افزون بر این، توجه به حوزه اخلاق و نجات در رهیافت کثرت‏ گرایانه نیز در غنا بخشیدن به ظرفیت گسترده اسلام برای گفت وگو، بی تأثیر نبوده و موضع اسلام را در قبال مسئله تعامل و گفت ‏وگوی دینی تقویت کرده است. روش مقاله در مراجعه به آرا و آموزه ها، استنادی و در تبیین محتوا، توصیفی ـ تحلیلی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

فلسفه اسلامی

عنوان مقاله [English]

Islam and inter-religious dialogue: exclusivism despite inclusivism

نویسندگان [English]

rahim dehghan ¹
Izz al-Din Rezanejad ²
Ali Qasimi ¹

¹ Assistant professor and faculty member of Theology College of Shahid Beheshti University.

² Associate Professor and Faculty member of al-Mustafa University

چکیده [English]

This study tries to find whether Islam follows an exclusivist, inclusivist or a pluralist approach and what are the implications of the stand it takes. Having taken into account the Islamic foundations for inter-religious dialogue, this study shows that exclusivism in its technical sense does not have anything to do with Islam. Exclusivism is meaningful when it is situated within the context of inclusivism. The adoption of such an approach which can be termed as 'exclusivism despite inclusivism' has created a fertile ground for Islam to dialogue and interact with other Ibrahamic religions. Believing that one religion is absolutely whereas others are relatively true, this approach introduces Islam as a complementary for Judaism and Christianity. In addition, the fact that it pays attention to ethics and salvation in a pluralistic approach, provides further capacity for dialogue in Islam. It follows a referential methodology while presenting the theories and a descriptive methodology while explaining the content.

کلیدواژه‌ها [English]

Islam
inter-religious dialogue
foundations for dialogue
exclaims
Inclusivism
pluralism

مراجع

قرآن کریم

شریف‌الرضی، محمدبن‌حسین (1375). نهج‏البلاغة تصحیح صبحی‌صالح، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید‌بن‌هبة‌الله (1404ق). شرح نهج البلاغه(ج17). قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1405ق). لسان العرب(ج5). قم: نشر ادب.
ابوداود، سلیمان‌بن‌اشعث (1410 ق). سنن ابی‌داود(ج2). بیروت: دارالفکر.
اسحاقی، سیدحسین (1383). «آزادی عقیده در اسلام»، فصلنامه رواق اندیشه، 29، ص37-58.
بخاری، محمدبن‌اسماعیل (1400ق). صحیح بخاری(ج1). بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
پترسون، مایکل و دیگران (۱۳۷۹). عقل و اعتقاد دینی. ترجمه احمد نراقی، ابراهیم سلطانی. چاپ سوم. تهران: طرح نو.
جعفری، محمدتقی (1370). حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب. تهران: دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران.
جوادی‌آملی، عبدالله (1385). حق و تکلیف در اسلام. چاپ دوم. قم: نشر اسراء.
ــــــــــــــــــ (1376). تفسیر موضوعی قرآن کریم(ج4). قم: مرکز نشر اسراء.
حر عاملی، محمدبن‌حسن (1409ق). وسائل‌الشیعه(ج8و15). قم: موسسه آل‌البیت.
خسروپناه، عبدالحسین (1388). کلام جدید با رویکرد اسلامی. قم: دفتر نشر معارف.
طباطبایی، محمدحسین (1388). بررسى‌هاى اسلامى(ج1). چاپ دوم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
ـــــــــــــــــــــ (1374). تفسیر المیزان(ج4و7). ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ــــــــــــــــــــــ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
قدردان‌قراملکی، محمدحسن (1380). قرآن و پلورالیزم. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
کریمی‌نیا، محمدمهدی (1382). «ادیان الهی و همزیستی مسالمت‌آمیز». رواق اندیشه، 26، ص88-109.
کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). الکافی(ج2). تحصحیح علی‌اکبر غفاری، محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
لاریجانی، صادق (1380). «نقد پلورالیسم دینی»، مبلغان، 25، ص55-74.
لگنهاوزن، محمد (۱۳۸۴). اسلام و کثرت‌گرایی دینی. ترجمه نرجس جواندل. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگی طه.
مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی (1403ق). بحارالانوار(ج11، 66، 71-72و 75). بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1380). نظریه حقوقی اسلام. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1382). پیرامون انقلاب اسلامی. چاپ بیست‌و‌یکم. تهران: صدرا.
ـــــــــــــــ (۱۳۷۲). مجموعه آثار(ج1و2). تهران: صدرا.
مکارم‌شیرازى، ناصر و دیگران (1366). تفسیر نمونه. (ج1) چاپ شانزدهم. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
نوری، حسین‌بن‌محمدتقی (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل(ج5و11). قم: مؤسسه آل‌البیت:.
هیک، جان (1378). مباحث پلورالیسم دینی. ترجمه عبدالرحیم گواهی. تهران: مؤسسه فرهنگی ـ انتشاراتی تبیان.

Arinze, Cardinal Francis (1990). The Church in Dialogue: Walking with Other Believers. San Francisco: Ignatius Press.
Lewis, Bernard (1993). Islam and the West. New York: Oxford University Press.
Mc Carthy, K (1999). Reckoning with Religious Difference: Models of Inter religious Moral Dialogue. In: Twiss, Sumner B. and Grelle Bruce(ed.). Explorations in Global Ethics: Comparative Religious Ethics and interreligious Dialogue. Westview press.
Quinn, Philip (1995). "Religious Pluralism and Religious Relativism", In: Lewis, Charls M. (ed.). Relativism and Religion. New York.