بحثی تطبیقی در باب انواع قیامت از دیدگاه عرفان و شریعت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 فارغ التحصیل ارشد رشته عرفان مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

اهل معرفت، تفسیر خاصی از مرگ، حیاتِ پس از مرگ، برپایی قیامت و به‌طور کلی معدوم شدن و موجود شدن دارند. ایشان همه موجودات را اسماء و تجلیاتِ کلی یا جزئیِ حق می‌دانند و معتقدند که گاهی ظهورِ یک اسم در یک موطن، مستلزم خفای اسم دیگری در همان موطن است و موجود شدن و معدوم شدن تعبیر دیگری از همین ظاهر شدن و مخفی شدن اسماء حق ‌سبحانه در یک موطن هستند. مطابق این تفسیر عرفانی از حیات و ممات و بود و نبود، «معاد و قیامت» عبارت است از بازگشت یک اسم یا تجلی از مرتبه ظاهر در عوالم مادون به مرتبه باطن و اصل خود در عوالم بالا. عرفا برای چنین بازگشتی دست‌کم پنج صورت مختلف معتقدند که برخی برای همه ماسوی‌الله، و برخی مختص به بعضی از انسان‌ها هستند. انواع مزبور عبارتند از: قیامت لحظه‌به‌لحظه، قیامت صغرای آفاقی، قیامت صغرای انفسی، قیامت کبرای آفاقی و قیامت کبرای انفسی. در شریعت، به قیامت‌های آفاقی با نام «قیامت» تصریح شده است. به اعتقاد عارفان، سایر اقسام قیامت نیز شواهدی نقلی ـ هرچند نه با نام قیامت و نه به‌اندازه قیامت‌های آفاقی ـ دارند. در این مقاله، انواع پنج‌گانه قیامت و مؤیدهای نقلی آنها را بررسی نموده‌ایم

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Different Kinds of Resurrection in the Light of Mysticism and Shari’ah (A comparative study)

نویسندگان [English]

  • Ahmad Saeidi 1
  • Mahdi zarein 2
1 An associate professor and faculty member of Imam Khomeini Institute of Education and Research.
2 An M.A. graduate of mysticism from Imam Khomeini Institute of Education and Research.
چکیده [English]

Mystics have their own particular interpretation of death, life after death, resurrection, and in general coming into being and dying. They consider all beings as the particular or universal manifestations of divine names; they also hold that the appearance of one name in an event demands the disappearance of another in the same event. Thus, they construe coming into being and dying as the appearance and disappearance of divine names in one event. As per such mystical interpretation of life and death or being and none-being, resurrection and afterlife are the return of one name or its manifestation from the stage of lower worlds to their origin in the higher worlds, i.e. the inner reality. Mystics hold at least five forms of such return some of which belong to all other than God and some are specific to only some people. These five are: moment-by-moment resurrection, objective minor resurrection, subjective minor resurrection, objective major resurrection, subjective major resurrection. In Islamic sari’ah, only objective resurrections are explicitly specified as Qiyamah (the Rise). There, Muslim mystics say, are traditional evidence for other kinds of resurrection under other titles than Qiyamah and not as much as objective resurrections, though. This article deals with all five kinds of resurrection and their conclusive evidence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • resurrection
  • death
  • mysticism
  • shari’ah
  • objective
  • subjective
  • Ibn Arabi
  1. قرآن کریم.

    1. آشتیانی، سید جلال‌الدین (1370). شرح مقدمه قیصرى بر فصوص الحکم‏. چاپ سوم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    2. آملی، سید حیدر (۱۳۶۸). جامع الاسرار و منبع الانوار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    3. ـــــــــــــــ (1422ق). تفسیر المحیط الأعظم‏ (ج3، 6). چاپ سوم. به تحقیق و تقدیم و تعلیق سید محسن موسوى تبریزى‏. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامى‏.
    4. ـــــــــــــــ (1382). أنوار الحقیقة و أطوار الطریقة و أسرار الشریعة. به تحقیق و تقدیم و تعلیق سید محسن موسوى تبریزى‏. قم: نور على نور.
    5. ابن‌ عربی، محیی‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة. (ج4،3،2،1).‌ بیروت: انتشارات دار الصادر.
    6. ـــــــــــــــ (1370). فصوص الحکم‏. چاپ دوم. به تحقیق ابوالعلاء عفیفی. تهران: انتشارات الزهراء3.
    7. امینی‌نژاد، علی (۱۳۹۰). حکمت عرفانی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    8. جامی، عبدالرحمن (۱۴۲۵ق). شرح فصوص الحکم. به تحقیق عاصم ابراهیم الکیالى الحسینى الشاذلى الدرقاوى. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    9. جندی، مؤیدالدین (1362). نفحة الروح و تحفة الفتوح. به تحقیق نجیب مایل هروی. تهران: انتشارات مولی.
    10. ـــــــــــــــ (۱۴۲۳ق). شرح فصوص الحکم. چاپ دوم، قم: انتشارات بوستان کتاب.
    11. ـــــــــــــــ (1416ق). شرح دعاء السحر. تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    12. ـــــــــــــــ (1383). سرّالصلاة معراج السالکین و صلوة العارفین. چاپ نهم، تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
    13. دیلمی، حسن‌بن‌محمد (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب (ج1). قم: انتشارات الشریف الرضی‏.‏
    14. سبزوارى، ملاهادی (1369ـ 1379). شرح المنظومة (ج4، 5). به تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملى، تقدیم از مسعود طالبى. تهران: نشر ناب.
    15. شبستری، محمود (۱۳۸۲). حق الیقین فی معرفة رب العالمین. به تحقیق جواد نوربخش. تهران: انتشارات یلدا.
    16. شریف رضى، محمدبن‌حسین (1414ق). نهج البلاغة. به تحقیق صبحی صالح و فیض‌الإسلام‏. قم: انتشارات دارالهجرة.
    17. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (۱۹۸۱م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج6). بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    18. ـــــــــــــــ (1361). العرشیة. به تصحیح غلامحسین آهنی. تهران: انتشارات مولی.
    19. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. با تعلیقات ملا علی نوری و تصحیح و تعلیق محمد خواجوى‏. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
    20. ـــــــــــــــ (1375). مجموعه رسائل فلسفى صدرالمتألهین. تحقیق و تصحیح حامد ناجى اصفهانى. تهران: انتشارات حکمت.
    21. فناری، ‌محمدبن‌حمزه (1374). مصباح الأنس بین المعقول و المشهود. به تحقیق محمد خواجوی‏. تهران: انتشارات مولی.
    22. فیض کاشانى، محمدمحسن (1406ق)‏.‌ وافی (ج4). اصفهان: انتشارات کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على7‏.
    23. قمى، على‌بن‌ابراهیم‏ (1404ق). تفسیر القمی (ج1، 2). چاپ سوم. تحقیق طیب موسوى جزائرى. قم: انتشارات دارالکتاب‏.
    24. قیصری، داودبن‌محمود‌ (۱۳۷۵). شرح فصوص الحکم. به تحقیق و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    25. کاشانی، ملا عبدالرزاق بن جلال‌الدین (1370). شرح فصوص الحکم. چاپ چهارم. قم: انتشارات بیدار.
    26. کلینى، محمدبن‌یعقوب‌ (1429ق). کافی (ج3، 4، 5). به تصحیح دارالحدیث‏. قم: انتشارات دارالحدیث‏.‏
    27. لاهیجی، محمدبن یحیی (1337). مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز. تهران: انتشارات محمودی.
    28. مجلسی، محمدباقربن‌محمد‌تقی (۱۴۰۳ق). بحارالأنوار (ج6، 19، 58، 97). چاپ دوم. به تحقیق جمعی از محققان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    29. مدرس زنوزی، ملا عبدالله (1381). انوار جلیه. چاپ سوم. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
    30. مطهری، مرتضی (۱۳۹۲). مجموعه آثار شهید مطهری (ج۲). تهران: انتشارات صدرا.
    31. مفید، محمدبن‌محمد (1413ق). الاختصاص. به تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفارى و محمود محرمى زرندى. قم: نشر المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید.
    32. موسوی خمینی، سید روح‌الله (1373). شرح چهل حدیث. تهران: انتشارات مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
    33. هاشمى خویى، میرزا حبیب‌الله و دیگران (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغة (ج13، 19). چاپ چهارم. تحقیق ابراهیم میانجى. تهران: انتشارات مکتبۀالإسلامیة.
    34. همائی، جلال‌الدین (1375). دو رساله در فلسفه اسلامی: «تجدد امثال و حرکت جوهری، جبر و اختیار از دیدگاه مولوی». چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    35. یزدان‌پناه، سید یدالله (1389). مبانی و اصول عرفان نظری، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.