بازخوانی حقیقت اراده الهی در پرتو نظریه سلطنت نفس در اندیشه محقق خویی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه، جامعة المصطفی العالمیة (نویسنده مسؤول)

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

3 دانشیار و عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

مسأله اراده الهی جایگاه ویژه­ای در منظومه مباحث خداشناسی و انسان­شناسی دارد. محقق خویی در مباحث اصولی به واکاوی این مسأله در پرتو نظریه سلطنت نفس پرداخته است. از رهگذر این جستار، مشخص می­شود که به باور محقق خویی، مفهوم «اراده» با مفهوم «علم» تغایر مفهومی دارد و نمی­توان آنها را به یکدیگر برگرداند؛ چنان‌که مفهوم «اراده» با مفهوم «ابتهاج» نیز تغایر مفهومی دارد. محقق خویی در سایه نظریه سلطنت نفس به تبیین اراده الهی پرداخته و اراده الهی را سلطنت فعلی الهی و جزء صفات فعلی الهی قلمداد می‌نماید. این در حالی است که مبانی نظریه سلطنت نفس در تفسیر اراده الهی قابل پذیرش نبوده و انحصار اراده الهی در اراده فعلی نیز صحیح نیست. مطابق دیدگاه برگزیده، اراده الهی در شمار مفاهیم فلسفی است. منشأ انتزاع «اراده ذاتی الهی»، ذات فاعل همراه با رهایی از فشارهای داخلی و خارجی است؛ چنان‌که منشأ انتزاع «اراده فعلی الهی»، فعل نفسانی همراه با قیود مذکور است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Revision in the Truth of Divine Will in the Light of Muhaqeq Khoei’s Theory of the Dominion of the Soul

نویسندگان [English]

  • mohammad ali esmaeele 1
  • Seyed Mohammad Naqib 2
  • Hasan Rezaii Haftadur 3
1 A PhD. student of philosophy at al-Mustafa International University.
2 An assistant professor and faculty member at the University of Ulum and Ma'arif Islami
3 An associate professor at Farabi Pardis University of Tehran
چکیده [English]

Divine will has a particular status in the system of theology and humanities discourses. In the course of his study of Usul-e Fiqh, Muhaqeq Khoei  has examined the issue in the light of his theory of the soul dominion. In the course of this research, it has turned out that the concept of "will", Muhaqeq Khoei argues, is different from that of "knowledge"; thus, one cannot reduce one to the other, in the same way that the concept of "will" differs from that of "jubilatio". In the light of his theory of the soul dominion, Muhaqeq Khoei has explained divine will considering it as the dominion of divine action and belonging to His attributes of action. However, the principles of the soul dominion theory in the explanation of divine will are not acceptable and making it exclusive to the will of action is not correct.
According to the preferred view, divine will is reckoned as the philosophical concepts. Holy Essence free from inside or outside pressures suffices as the origin to abstract the "essential will of Allah". Likewise, the origin to abstract the "divine will of action" is the action of the spirit along with the mentioned specifications.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : divine will
  • strong desire
  • jubilation
  • Muhaqeq Khoei
  • the dominion of the soul

مراجع

1. ابن‌رشد، محمد بن احمد (1377). تفسیر ما بعد الطبیعة. (ج3). تهران: انتشارات حکمت.
2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). التعلیقات. تحقیق عبدالرحمن بدوى. بیروت:‏ مکتبة الاعلام الاسلامی.
3. ــــــــــــــــــــ (1363). المبدأ و المعاد. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
4. اسماعیلی، محمدعلی (1395). «بازخوانی حقیقت اراده انسان در اندیشه متکلمان و فلاسفه». فصلنامه کلام اسلامی، 25 (4)، ص75-91.
5. ــــــــــــــ (1396). شرح رساله طلب و اراده امام خمینی1 (پژوهشی در توحید صفاتی، کلام الهی، اراده الهی، جبر و اختیار، سعادت و شقاوت و سرشت انسان). قم: جامعة المصطفی العالمیة.
6. اصفهانى، محمدحسین‏ (1429ق). نهایة الدرایة. (ج1). چاپ دوم. بیروت: مؤسسة آل‌البیت: لإحیاء التراث‏‏.
7. بحرالعلوم، علاءالدین (1300).‏ مصابیح الاصول. تقریر درس آیت‌الله سیدابوالقاسم خویى. (ج1). تهران: مرکز نشر الکتاب.
8. جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم. تنظیم حمید پارسانیا. (ج2). چاپ سوم. قم: اسراء.
9. جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد (بی­تا). الصحاح. (ج2). بیروت: دارالعلم للملایین.
10. خویى، سیدابوالقاسم (1430ق). محاضراتٌ فی اصول الفقه. تقریر محمد اسحاق فیاض. (ج1). چاپ چهارم. قم: مؤسسة الخویی الإسلامیة.
11. دوانی، جلال‌الدین (1381). سبع رسائل، «رسالة اثبات الواجب الجدیدة». تقدیم و تحقیق و تعلیق دکتر تویسرکانى. تهران: نشر میراث مکتوب.
12. سبزوارى،‏ ملاهادی (1383). اسرار الحکم. قم: مطبوعات دینى‏.
13. سیدان، سید جعفر (1392). توحید از نگاه وحی، فلسفه و عرفان. چاپ دوم. قم: دلیل ما.
14. صافى اصفهانى، حسن (1417ق). الهدایة فی الأصول. تقریر درس آیت‌الله سید ابوالقاسم خویى، (ج1). قم: مؤسسه صاحب الامر.
15. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1981م).الحکمه المتعالیه فی الاسفارالعقلیه الاربعه (ج7،6،1). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
16. ابن بابویه، محمدبن‌علی (1398ق). التوحید. تحقیق و تصحیح هاشم حسینى.‏ قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
17. طباطبایی، سید محمدحسین (بی‌تا). حاشیة الکفایة، (ج1). قم: نشر بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
18. ــــــــــــــ (1385). نهایة الحکمة. با تصحیح وتعلیقات غلامرضا فیاضی. (ج4). چاپ سوم. قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی.
19. نصیرالدین طوسى، محمد بن محمد (1383). اجوبة المسائل النصیریة (20 رساله). تهران: پژوهشگاه علوم انسانى.
20. فارابى، ابونصر محمد بن محمد (1996م). کتاب السیاسة المدنیة. بیروت: مکتبة الهلال.
21. فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد (1414ق). ترتیب کتاب العین. (ج8). قم: انتشارات باقری.
22. فیاض، محمداسحاق (1430ق). المباحث الأصولیة. (ج3). قم: دار الهدی.
23. فیومی، محمدبن‌علی (1405ق). المصباح المنیر. (ج2). قم: دارالهجرة.
24. عبدالرزاق کاشانى، عبدالرزاق جلال الدین (1380). مجموعه رسائل و مصنفات کاشانى. چاپ دوم. تهران: میراث مکتوب.
25. کلینى، محمدبن‌یعقوب (1407ق). الکافی. (ج1). چاپ چهارم. تهران: الطبعة الإسلامیة.
26. مجلسی، محمدباقر (1363). بحارالأنوار. (ج4). چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
27. مصباح یزدی، محمدتقی (1366). آموزش ‏فلسفه. (ج1). چاپ دوم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
28. مفید، محمدبن‌محمد (1414ق). اوائل المقالات. چاپ دوم. قم: دارالمفید.
29. میرداماد، محمدباقر (1367). القبسات. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.
30. نائینی، محمدحسین (1430ق). اجود التقریرات. تقریر سید ابوالقاسم خویی. (ج1). چاپ دوم. قم: مؤسسة صاحب الامر.
31. واعظ بهسودی، سید محمدسرور (1422ق). مصباح الأصول. تقریر درس آیت‌الله سید ابوالقاسم خویى. (ج1). قم: مؤسسة الخویی الإسلامیة.
32. یزدان‌پناه، سیدیدالله (1389). حکمت اشراق(گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفی سهروردی). تحقیق و نگارش مهدی علی‌پور. (ج1). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 31 خرداد 1397
  • تاریخ بازنگری: 01 بهمن 1397
  • تاریخ پذیرش: 19 اسفند 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار