بررسی پیدایش کثرات از دیدگاه‌های فیلسوفان اسلامی و عرضه بر کتاب و سنّت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع)

2 دانشجو دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

در فلسفه اسلامی، تبیین نحوه پیدایش کثرات از حق‌تعالی، مراحلی را پیموده است. ابتدا در حکمت مشاء صحبت از عقول عشره و واسطه شدن ده عقل و نه فلک به صورت طولی میان حق‌تعالی و عالم جسمانی است. سپس سهروردی از عقول طولی و همچنین از عقول عرضی سخن بسیاری را مطرح می‌کند که این عقول عرضی، واسطه میان عقول طولی و کثرات این عالم هستند. در نهایت در حکمت متعالیه، همه این مباحث جای خود را به بحث وجود منبسط داده و تحولی اساسی در این زمینه رخ می‌دهد. اما در کتاب و سنت نیز میان حق‌تعالی و عالم جسمانی، وسایطی ذکر شده است که بررسی آنها وجود اشراکاتی را با دیدگاه حکما نشان می‌دهد؛ مانند وحدت و بساطت خداوند متعال، وجود صادر و مخلوق اول، وجود عرش، فرشتگان و جبرئیل که وجود منبسط، مُثُل افلاطونی و عقل فعال را به ترتیب می‌توان بر آنها تطبیق کرد. هم‌چنان‌که افتراقاتی نیز وجود دارد؛ مانند عدم انطباق تعداد وسایط با تعداد عقول و مسأله آفرینش از آب. روش ما در این مقاله تبیین و توصیف دیدگاه حکما با استفاده از متون فلسفی و ظهورگیری از متون کتاب و سنت، با استفاده از قواعد ظهورگیری متون است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of the Emergence of Plurality in the Light of Muslim Philosophers’ Views and the Qur'an and Hadith

نویسندگان [English]

  • Mhammad Taqi Yosofi 1
  • mostfa naghebi goshani 2
1 An assistant professor and faculty member at Baqir-u al-Ulum University.
2 A PhD. Student of Islamic philosophy and theology at Baqir-u al-Ulum University
چکیده [English]

The explanation on how plurality has come out of the One Almighty has passed A process of several phases. First  peripatetic philosophy  spoke of the ten intellects and nine celestial spheres which mediate vertically between Allah Almighty and the material world. Then, Suhravardi elaborately spoke of both vertical and horizontal intellects, while the latter mediate between the former and the plurality of this world. Finally, all those discussions left their space to the extending existence theory in Sadraian philosophy, driving a great evolution in the issue.
    In the Qur'an and hadith, however, some mediators between Allah Almighty and the material world are mentioned revealing similarities with the philosophers such as the unity and simplicity of Allah, the first emanation and creation, the Throne, angels and holy Gabriel to whom the extending existence, Platonic Ideas, and the Active Intellect might be applied respectively. There are, nonetheless, some differences such as that the number of mediators do not match that of the intellects, and the creation of all things from water. 
    Our method here is to clarify and explain the views of Muslim philosophers through their texts and grasp the apparent  meaning of the Qur'an and hadith hermeneutically.

کلیدواژه‌ها [English]

  • unity and plurality
  • rule of the One
  • the first emanation
  • the First Intellect
  • the Active Intellect
  • the mediators of emanation
  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1388). الهیات شفا. ابراهیم دادجو. تهران: امیرکبیر.
  3. ـــــــــــــــــــــ (1375). الإشارات و التنبیهات. المحقق الطوسی. قم: البلاغه.
  4. امینی‌نژاد، علی (1390). آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  5. بحرانی، سید هاشم (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. (ج4). قم: مؤسسه بعثت.
  6. جوادی آملی، عبدالله (1375). رحیق مختوم. تنظیم و تدوین حمید پارسانیا، (ج5) قم: نشر اسراء.
  7. حسن‌زاده آملی، حسن (1373). هزار و یک کلمه. (ج6). قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  8. دیلمی، حسن‌بن‌محمد (1427ق). غرر الاخبار. اسماعیل ضیغم، قم: انتشارات دلیل ما.
  9. سبزواری، ملاهادی (1383). اسرار الحکم. صدوقی و کریم فیضی. قم: مطبوعات دینی.
  10. ـــــــــــــــــــ (1379). شرح المنظومه. (ج4). تهران: نشر ناب.
  11. سجادی، سید جعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی. (ج2،3)، چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  12. 11. سهروردی، یحیی‌بن حبش (1375). مجموعه مصنفات. (ج1،2،3). هانرى کربن و سید حسین نصر؛ (ج4). نجف‌قلى حبیبى. چاپ دوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.
  13. ـــــــــــــــــــــــ (1357). حکمة الاشراق. سیدجعفر سجادی. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  14. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1383). شرح اصول الکافی. (ج‏1). تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  15. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1381). المبدأ و المعاد. احمد حسینی اردکانی و عبدالله نورانی. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  16. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم. (ج4،5). چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
  17. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1363).مفاتیح الغیب. مقدمه و تصحیح از محمد خواجوى. ‏تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.‏
  18. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1360).اسرار الایات. محمد خواجویی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی‏.
  19. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  20. 19. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1417ق). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تعلیقه ملاهادی سبزواری (ج1). بیروت: مؤسسة التاریخ العربی‏.
  21. 20. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م).الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، (ج2، 5، 6، 7، 8 ، 9) حاشیه علامه طباطبایی. چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  22. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). ایقاظ النائمین، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  23. 22. طباطبایى، سید محمدحسین (1374). ترجمه تفسیرالمیزان (ج1، 8، 14، 17،19).   ترجمه، سیدمحمد باقرموسوى همدانی. چاپ پنجم. قم: دفتر انتشارات اسلامی‏.
  24. ــــــــــــــــــــــــــــــ (‏1999م). الرسائل التوحیدیة. بیروت: مؤسسة النعمان‏.
  25. فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1387).رسائل فلسفی فارابی. سعید رحیمیان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  26. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1379). اندیشه‌های اهل مدینه فاضله. سید جعفر سجادی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  27. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1996م).السیاسة المدنیة. علی بوملحم. بیروت: مکتبة الهلال.
  28. فتال نیشابورى، محمدبن‌احمد (1375). روضة الواعظین (ج1). قم: انتشارات رضی.
  29. فنارى،  محمدبن حمزه (2010م). مصباح الأنس بین المعقول و المشهود. تصحیح عاصم ابراهیم الکیالی. بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
  30. فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی (1415ق). تفسیر الصافی (ج4). حسین اعلمی. چاپ دوم. تهران: مکتبة الصدر.
  31. قمی، علی‌بن‌ابراهیم (1404ق). تفسیر القمی. (ج1،2). طیب موسوی. چاپ سوم. قم: دار الکتاب.
  32. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1407ق). الاصول من الکافی. (ج1، 8). علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  33. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الانوار. جمعی از محققان. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  34. یزدان­پناه، سید یداللّه (1389). مبانی و اصول عرفان نظری. نگارش سید عطاء انزلی. چاپ دوم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی