عوالم هستی در حکمت اسلامی و برایند آن در حکمت هنر اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم7 (نویسنده مسئول)

2 دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه باقر العلوم(ع)

3 دانشیار و عضو هیئت علمی پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

وجود آثار هنری زیبا، یکی از برجستگی‌های تمدن اسلامی است. اما حکمای اسلامی در مباحث حکمی خویش اهتمامی برای تبیین نظری هنر اسلامی نداشته‌اند. از این‌رو در عالم اسلام، علم مستقلِ مدونی که همه مباحث هنر در آن طرح شود و آموزه‌های مستقل و منسجم درباره هنر به‌دست دهد، به‌وجود نیامده است. با این وجود می‌توان با عنایت به تعالیم حکمت اسلامی، در خصوص هنر اسلامی نظریه‌پرد‌ازی نمود. عوالم هستی یکی از مبانی هستی‌شناختی حکمت اسلامی است که می‌توان از برآیند آن در حکمت هنر اسلامی نیز بهره برد. از منظر حکمت صدرایی، عوالم هستی علاوه بر عالم ماده، شامل عالم خیال و عقل است. عالم عقل بالاترین عالم است و عالم ماده پایین‌ترین عالم. عالم مثال نیز حالت برزخی دارد. این عوالم مجمع‌الجزایری بی‌ارتباط با هم نیستند. بلکه میان آنها تطابق برقرار است؛ به این گونه که آنچه در عالم مُلک هست، به‌نحو برتری در عالم مثال وجود دارد و آنچه در عالم مثال هست، به‌نحو اعلی در عالم عقول موجود است. در این مقاله ابتدا نظریه عوالم هستی در نظر حکمای اسلامی بیان می‌شود و سپس برآیند این نظر در حکمت هنر اسلامی ترسیم می‌شود. بدین طریق نشان داده می‌شود که می‌توان با اتکا به حکمت اسلامی، از «حکمت هنر اسلامی» سخن گفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Worlds of Being in the Islamic Philosophy and its Upshot in the Islamic Philosophy of Art

نویسندگان [English]

  • Mohammad Mahdi Hekmat Mehr 1
  • Hasan Moallemi 2
  • Mohammad Ali Dibaji 3
  • Yarali Kurd Firozjaei 2
1 A PhD. holder of Islamic philosophy at Baqir-u al-Ulum University (the author).
2 An associate professor and faculty member at Baqir-u al-Ulum University
3 An associate professor and faculty member at Pardise Farabi University of Tehran.
چکیده [English]

Works of fine arts are one kind of the prominent wonders of the Islamic civilization. In their philosophical surveys, nevertheless, Muslim philosophers have hardly taken it seriously to explain the Islamic theory of art. This is why no independent discipline of knowledge has been compiled to systematically deal with all issues of art. However, it is possible to theorize about the Islamic art through the doctrines of Islamic philosophy. Worlds of being  are one ontological principle in the Islamic philosophy whose upshot may be used in the theorization of the Islamic art. 
    Mulla Sadra holds that worlds of being comprise the world of matter and those of intellect   and imaginary, as well. On the top stands the world of intellect and at the bottom there is the world of mater. The imaginary world  is located somewhere in between them. These worlds are not like an archipelago of islands separate from one another; rather, they are interconnected and in tune with one another. Accordingly, what there is in the visible world of mater can be found in the imaginary world  in a better form, which yet can be found in the world of intellects  in its best way and most perfect form.
    In what follows, the author has first discussed the theory of the worlds of being  in the views of Muslim philosophers and then illustrated the upshot of this theory in the Islamic philosophy of art. It has been thus demonstrated that we can speak of the Islamic philosophy of art by the reference to the Islamic philosophy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic art
  • Islamic philosophy
  • the imaginary world
  • work of art
  • beauty
  1. ـ قرآن کریم
  2. آشتیانى، سید جلال‏الدین (1381). شرحی بر زادالمسافر صدرالمتألهین. چاپ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏.
  3. آوینی، سید مرتضی (1389). آینه جادو. تهران: نشر واحه.
  4. ــــــــــــــ (1387). انفطار صورت. تهران: نشر ساقی.
  5. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). الشفاء، «الالهیات». تصحیح سعید زاید. قم: مکتبة آیةالله المرعشی‏.
  6. ــــــــــــــ (1383). رساله نفس‏. مقدمه و حواشى و تصحیح دکتر موسى عمید. چاپ دوم. همدان: دانشگاه بوعلى‌سینا.
  7. ــــــــــــــ (1379). النجاة من الغرق فى بحر الضلالات‏. مقدمه و تصحیح از محمد تقى دانش‌پژوه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏.
  8. ابن‌عربی، محمد‌بن علی (بی‌تا). الفتوحات المکیه. (ج1-3).  بیروت: دار صادر.
  9. افلاطون (1374). جمهور. ترجمه فؤاد روحانی. چاپ ششم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  10. ــــــــــــــ (1380). دوره آثار افلاطون. ترجمه محمد‌حسن لطفی. چاپ دوم. تهران: خوارزمی.
  11. بلخاری قهی، حسن (1388). سرگذشت هنر در تمدن اسلامی (موسیقی و معماری). چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
  12. بینایی مطلق، محمد (1381). مبانی متافیزیکی زیبایی و هنر (مجموعه مقالات هنر و ماوراءالطبیعه). تدوین سید عباس نبوی. قم: نشر معارف.
  13. ــــــــــــــ (1385). نظم و راز. تهران: هرمس.
  14. حافظ، شمس‌الدین محمد (1382). دیوان حافظ. بر اساس نسخه مصحح علامه محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: زرین و سیمین.
  15. حسن‌زاده آملی، حسن (1382). در رساله مثل و مثال. تهران: نثر طوبی.
  16. حکمت مهر، محمدمهدی (1394). حکمت زیبایی بر اساس فلسفه صدرایی. قبسات، 20(78). ص139-169.
  17. ستاری، جلال (1376). رمز اندیشی و هنر قدسی. تهران: نشر مرکز.
  18. 17. سهروردی، یحیی‌ بن حبش (1375). مجموعه مصنفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه هانرى کربن و سید حسین نصر و نجفقلى حبیبى (ج2)‏. چاپ دوم. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
  19. شیمل، آنه‌ماری (1380). خوشنویسی اسلامی. ترجمه مهناز شایسته‌فر، تهران: مؤسسه مطالعات هنر اسلامی.
  20. 19. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن ابراهیم (1419ق)‏. الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. (ج،9،7،6،4،2،1) چاپ چهارم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  21. ــــــــــــــ (1366). شرح اصول کافی. (ج1،2)، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
  22. 21. ــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تصحیح و تعلیق از سید جلال‌الدین آشتیانى. چاپ دوم. مشهد: المرکز الجامعی للنشر‏.
  23. ــــــــــــــ (1354). مبدأ و معاد. تصحیح آشتیانی. تهران: انجمن حکمت.
  24. ــــــــــــــ (1363الف). المشاعر. به اهتمام هانرى کربن. چاپ دوم. تهران: کتابخانه طهورى‏.
  25. ــــــــــــــ (1363ب). مفاتیح الغیب‏. تعلیقه مولی علی نوری، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى.‏
  26. طباطبایی، سید محمدحسین (1388). نهایةالحکمه. تصحیح غلام‌رضا فیاضی. چاپ سوم. قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی‌.
  27. ــــــــــــــ (1371). انسان از آغاز تا انجام. ترجمه و تعلیقه صادق لاریجانی. چاپ دوم. تهران: الزهراء.
  28. فارابى، محمد بن محمد (1405ق). الجمع بین رأى الحکیمین‏. مقدمه و تعلیق  البیر نصرى نادر. چاپ دوم. تهران: انتشارات الزهراء.
  29. قیصرى رومى، محمدداوود (1375). ‏شرح فصوص الحکم‏. به کوشش سید جلال‌الدین آشتیانى‏، تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى‏.
  30. کربن، هانری (1384). مجموعه مقالات. گردآوری و تدوین محمدامین شاهجویی با اشراف شهرام پازوکی. تهران: حقیقت.
  31. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1419ق). الکافی (الطبعة الحدیثة). 15جلد، قم: مؤسسه دارالحدیث العلمیة الثقافیة.
  32. مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحارالأنوار. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.
  33. مددپور، محمد (1384). حکمت انسی و زیباشناسی عرفانی هنر اسلامی. تهران: انشارات سوره.
  34. مشهدی، سلطانعلی (1368). صراط السطور. مندرج در مرقع گلشن. تدوین مهدی بیانی و میرزا محمدعلی سنگلاخ. تهران: فرهنگ‌سرا.
  35. مطهری، مرتضی (1389). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
  36. موسوی اردبیلی، عبدالغنی (1381). ت‍ق‍ری‍رات‌ فلسفه امام‌ خ‍م‍ی‍نی‌. تهران: م‍ؤس‍س‍ه‌ ت‍ن‍ظی‍م‌ و ن‍ش‍ر آث‍ار ام‍ام‌ خ‍م‍ی‍نی.
  37. نصر، سید حسین (1389). هنر و معنویت اسلامی. ترجمه رحیم قاسمیان. تهران: انتشارات حکمت.
  1. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1975). Aesthetics: Lectures on Fine Art. Trans by T.M.Knox. Oxford: Oxford University Press.