بررسی انتقادی بازسازی های استدلال جرجانی بر بساطت مشتق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجو دکتری فلسفه اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

بساطت مشتق که نزد ملاصدرا به نوعی از مبانی فهم اصالت وجود و رابطه وجود و موجود به شمار می‌رود، از جدال رازی و جرجانی آغاز شده است. استدلال جرجانی بر بساطت مشتق، اشکالات زیادی را به خود دیده که برخی برای خلاصی از این ایرادات، به بازسازی مختلفی از آن پرداخته‌اند. مقاله حاضر نیز در صدد بررسی بازسازی‌های استدلال جرجانی است.
البته اثبات بساطت مشتقات در گرو اثبات دو ادعای سلبی (خروج ذات و نسبت از مفهوم مشتق) و ایجابی (تبیین تفاوت میان مبدأ و مشتق) می‌باشد و ارزیابی این بازسازی‌ها نیز در واقع، بررسی کامیابی این استدلال‌ها در جهت اثبات دو مدعای سلبی و ایجابی است. در این راستا، جناب سبزواری ضمن دفاع از جرجانی، دست به بازسازی زده است تا راه را برای اثبات بساطت هموارتر کند که این استدلال نیز مانند بیان خود جرجانی «در جهت اخراج ذات از مفهوم مشتق» بی‌نقص به نظر می‌رسد. اما بازسازی آقایان حائری و غروی اصفهانی به‌خاطر غفلت در ناحیه جهات، دچار ایراد هستند.
مدعای سلبی نظریه بساطت محض، خروج ذات و نسبت از مشتق می‌باشد. این در حالی است که استدلال جرجانی و بازسازی سبزواری فقط از عهده اخراج ذات از مفهوم مشتق بر می‌آیند و نمی‌توانند نسبت را از مفهوم مشتق خارج سازند. علاوه بر این، این دو بیان از اثبات مدعای ایجابی بساطت، یعنی رابطه «بشرط لایی و لا بشرطی» میان مبدأ و ذات هم عاجزند. دیگر بازسازی‌های استدلال جرجانی نیز حتی از عهده اخراج ذات به عنوان یکی از مدعیات بخش سلبی نظریه بر نمی‌آیند. دراین‌صورت، بدیهی است که از عهده اخراج نسبت از مفهوم مشتق یا اثبات مدعای ایجابی آن هم بر نیایند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Reconstruction of Jurjani’s Argument for the simplicity of Derivatives (A Critical Study)

نویسنده [English]

  • sayed Ahmad Hosseini
A Ph D. student of Islamic philosophy at Tarbiate Mudarres University.
چکیده [English]

The simplicity of derivatives that began as a controversy between Razi and Jurjani served Mulla Sadra somehow as one principle to understand his groundwork of the real primacy of existence and the relation between existence and what exists. Jurjani’s argument for the simplicity of derivatives has met many objections, but later scholars came to reconstruct the argument in order to get rid of those objections. This paper goes to examine those reconstructions.
   To demonstration that a derivative is simple and has only one single part of meaning owes to the proving of two claims negative (that the subject -or agent- and relation to the subject are external to the concept of a derivative) and positive (the explanation that derivatives are different from their roots). The examination of those reconstructions is, indeed, the study whether those arguments succeed or fail in their attempts to prove the two above claims. In his attempt to defend Jurjani’s position, Sabziwari has embarked upon the reconstruction seemingly successful in proving that “the subject is external to the concept of the derivative”, like Jurjani’s argument does. Nonetheless, the reconstructions made by Ha’iri  Yazdi, and Gharawi  Isfahani are open to criticism due to their neglect of some aspects.   
    The negative claim comprises two parts, that the subject and relation to the subject are external to the concept of the derivatives. However, Jurjani’s argument and Sabziwari’s reconstruction can only work in proving that the subject is external to the concept of the derivatives, but the relation to the subject is not. Moreover, the two accounts fail to prove the positive claim, i.e. the relation of “negatively conditioned and none-conditioned” between the root and the subject. Other reconstructions even fail to prove that the subject is external as one of the two parts of the negative claim. Evidently they have failed to prove the other part of the negative claim (that the relation to subject is external) and the positive claim, either

کلیدواژه‌ها [English]

  • : the simplicity of derivatives
  • the reconstruction of Jurjani’s argument
  • negatively conditioned and none-conditioned
  1. ارموی، محمودبن‌ابی‌بکر (1294ق). مطالع ‌الانوار فی المنطق. شرح قطب‌الدین رازی. حاشیه سیدشریف جرجانی. قم: انتشارات کتبی نجفی.
  2. اصفهانی، محمدحسین (1389). نهایة الدرایة فی شرح الکفایه. قم: انتشارات نور وحی.
  3. اکبری، رضا و منافیان، محمد (1390). شرح منظومه حکمت «در باب وجود و عدم». تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
  4. جزایری، محمدبن‌جعفر (1431ق). منتهی الدرایة فی شرح الکفایة. چاپ دوم. قم: نشر فقاهت.
  5. جوادی آملی، عبدالله (1389). رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه). چاپ چهارم. قم: مرکز نشر اسراء.
  6. حائری اصفهانی، محمدحسین (1404ق). الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه. قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه.
  7. حسینی، سیداحمد و محمد سعیدی‌مهر(1395). «بررسی انتقادی استدلال سید شریف جرجانی بر بساطت مشتق». خردنامه صدرا.
  8. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (بهمن1394). رابطه مشتق و مبدأ اشتقاق و تأثیر آن در بحث رابطه وجود و موجود در فلسفه ملاصدرا (پایان‌نامه کارشناسی ارشد). دانشگاه تربیت مدرس تهران.
  9. حسینی فیروزآبادی، مرتضی (1400ق). عنایة الاصول فی شرح کفایة الاصول. چاپ چهارم. قم: انتشارات فیروزآبادی.
  10. حکیم، محسن (1408ق). حقائق الاصول (تعلیقه کفایة الاصول). چاپ پنجم. قم: کتاب‌فروشی بصیرتی.
  11. خراسانی، محمدکاظم (1431ق). کفایة الاصول. تحقیق عباس‌علی زراعی سبزواری. چاپ هفتم. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
  12. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1383). الحکمة المتعالیه فی الاسفار الاربعه به ضمیمه تعلیقات سبزواری (ج1). به تصحیح غلامرضا اعوانی و مقدمه و اشراف سیدمحمد خامنه‌ای. تهران: انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  13. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1382). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. تعلیقه و تصحیح و تحقیق و مقدمه سیدمصطفی محقق داماد و اشراف سیدمحمد خامنه‌ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  14. فاضل لنکرانی، محمد (1385). ایضاح الکفایه. چاپ پنجم. قم: انتشارات نو.
  15. ـــــــــــــــــــــ (1384). سیری کامل در اصول فقه. تهیه و تنظیم محمد دادستان. چاپ دوم. قم: انتشارات فیضیه.
  16. محقق داماد، مصطفی (1375). بساطت و ترکیب مشتق در بستر ادبیات علوم عقلی اسلامی. خردنامه صدرا.
  17. مشکینی، ابوالحسن (1413ق). کفایة الاصول با حواشی مشکینی. قم: انتشارات لقمان.
  18. مطهری، مرتضی (1387). مجموعه آثار (ج9). چاپ ششم. قم: انتشارات صدرا.
  19. نائینی، محمدحسین (1430ق). اجود التقریرات. «تقریرات ابوالقاسم خوئی». چاپ دوم. قم: مؤسسه صاحب الامر(عج).