اعتبار استناد به ابن ابی الحدید در مباحث امامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیت علمی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

دانشمندان شیعه در مباحث امامت به سخنان ابن ابی‌الحدید معتزلی (م656) استناد می‌نمایند؛ درصورتی‌که برخی از سنی‌ها او را با الفاظی چون متشیع، شیعی و حتی شیعی غال و شیعی متعنت رمی می‌کنند. با این توصیف، سؤال مهم این است که آیا سخنان چنین شخصی (ابن ابی‌الحدید) می‌تواند برای اقناع طرف مقابل در مباحث و مناظرات امامت، از حجیت و اعتبار کافی برخوردار باشد یا خیر؟
در این تحقیق، با بررسی مواضع ابن ابی‌الحدید در مسائل امامت در کتاب شرح نهج‌البلاغه، این نتیجه حاصل می‌شود که هر چند او معتزلی بوده است، اما در مباحث اصلی امامت، مبنای عموم اهل تسنن و اشاعره ـ مانند عدم نص بر امامت امیرالمؤمنین علی7 و عدم خلافت بلافصل آن حضرت و عدم اشتراط عصمت در امام ـ را تقویت کرده است. بنابراین شیعه دانستن او یا به‌خاطر عدم احاطه بر تمام سخنان خود و یا خلط در اصلاحات می‌باشد. به‌علاوه اینکه امر مهم، وجود دلیل است نه تعبد به سخن شخص. لذا شیعه و سنی بودن تأثیری در قبول کلام مستدل و مبرهن ندارد.
انگیزه و سبب رمی سنی‌های متعصب را نیز می‌توان اعتقاد او به افضلیت امیرالمؤمنین7 و قدح معاویه و بی‌اثر کردن انتقادهای او به برخی از عقاید اهل سنت و خنثی کردن استنادات شیعه و همچنین استناد به بعضی از حرف‌های او علیه شیعه دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Validity of Documentation to Ibn Abi al-Hadid about Imamate Issues

نویسنده [English]

  • afdolmajid zahadat
An assistant professor and a faculty member at al-Mustafa International University
چکیده [English]

In their study of Imamate issues, the Shiite scholars have referred to the words of Ibn Abi al-Hadid, the Sunni Mu’tazilite (D. 656 A. H.); nonetheless, some Sunni scholars have accused him of being a Shiite, a neophyte, an extremist, or even an obstinate Shiite.
   Now, the question is: are the words of such a person (Ibn Abi al-Hadid) valid and strong enough to convince the opponent in the course of Imamate debates?
    In what presented here, the author has drawn the conclusion that although he is a Mu’tazilite, in his The Commentary on Nahju al-Balaghah, Ibn Abi al-Hadid has strengthened the Sunnite and Ash’arite positions in the Imamate debates such as, that there is no clear text on the Imamate of Imam Ali (PBUH), that he is not the instant caliph after Holy Prophet (PBUH), and that infallibility was not specified as a condition for Imamate. Therefore, knowing him as a Shiite is either due to the lack of perfect knowledge about Ibn Abi al-Hadid or to the confusion of using terms. However, what matters is to follow the sound argument, rather than to blindly embrace the word of somebody. Thus, being a Sunni or Shiite does not work in the embracement of a proved and well-founded word.
    The motive of those biased Sunnis who have accused him might be Ibn Abi al-Hadid’s belief in Imam Ali’s priority over others, that he libeled Mu’awiah, or to nullify his criticisms against some Sunni beliefs, or to invalidate the Shiite documentations, or in order to refer to some of his words against the Shiite .

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Ibn Abi al-Hadid
  • the Commentary on Nahju al-Balaghah
  • the justice of Companions
  • Imam’s infallibility
  • clear text on the Imamate
  • instant caliphate of Holy Prophet
  1. * قرآن کریم.

    ** نهج‌البلاغه، نسخه صبحی صالح.

    1. آلوسی، محمود بن عبدالله (1373ق). مختصر التحفة الاثنی عشریه. حققه و علق حواشیه. محب‌الدین الخطیب. القاهرة: المطبعة السلفیة.
    2. ابن ابی‌الحدید مدائنی، عبد الحمید هبةالله (1378ق). شرح نهج‌البلاغه (ج 1-2، 4-6، 8-9، 11، 14-18 و 20). تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار احیاء التراث العربیة.
    3. ابن‌تیمیه، أحمدبن‌عبدالحلیم (1406ق). منهاج السنة (ج1و4). تحقیق محمد رشاد سالم. مدینه منوره: مؤسسة قرطبة.
    4. ابن‌خلکان، شمس‌الدین أحمدبن‌محمد (1971م). وفیات الأعیان (ج7). تحقیق احسان عباس. بیروت: دار صادر.
    5. ابن‌کثیر أبوالفداء، اسماعیل‌بن‌عمربن‌کثیر الدمشقی (1408ق). البدایة و النهایة (ج13). تحقیق علی شیری. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    6. ابن‌نجیم الحنفی، زین‌الدین ابراهیم (1418ق). البحر الرائق (ج1). تحقیق زکریا عمیرات. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    7. احسان‌الهی، ظهیر (1415ق). الشیعة و التشیع. الطبعة العاشرة. لاهور: إدارة ترجمان السنة.
    8. اشعری، ابوالحسن علی‌بن‌إسماعیل (1422ق). رسالة إلى أهل الثغر. تحقیق عبدالله شاکر محمد الجنیدی. مدینه منوره: مکتبة العلوم والحکم.
    9. ایجی، عضدالدین(1417ق). المواقف. تحقیق عبدالرحمن عمیره. بیروت: دار الجیل.
    10. البانی، محمد ناصرالدین (1412ق). سلسلة الأحادیث الضعیفة (ج10). الریاض: دارالمعارف.
    11. حسینی تهرانی، سیدمحمدحسین (1426ق). امام‌شناسی (ج11). چاپ سوم. مشهد: انتشارات حکمت.
    12. حلى، حسن‌بن‌یوسف (1382).کشف المراد. چاپ دوم. قم. مؤسسه امام صادق(ع).
    13. ذهبی،شمس‌الدین (1413ق). سیر اعلام النبلاء(ج14). تحقیق شعیب الارنووط. بیروت: مؤسسة الرساله.
    14. ـــــــــــــــــ (1407ق). تاریخ الإسلام (ج44). بیروت: دار الکتب العربی.
    15. سباعی، مصطفى‌بن‌حسنی (1402ق). السنة و مکانتها فی التشریع الإسلامی. الطبعة الثالثة، دمشق: المکتب الإسلامی.
    16. سلطانی، مصطفی (1393).  «معتزله بغداد؛ تمایز‌ها و تفاوت‌ها». پژوهش‌نامه مذاهب اسلامی. 1(1)، ص11- 28.
    17. سیدمرتضی، علم‌الهدی علی‌بن‌مرتضی (1405ق). رسائل الشریف المرتضى (ج2).قم: دار القرآن الکریم.
    18. شربینى، عماد (1422ق). کتابات أعداء الإسلام و مناقشتها. قاهره: دار الکتب المصریه.
    19. عینی، بدرالدین (1407ق). عقد الجمان (ج1).تحقیق محمد محمدامین. مصر: دارالکتب.
    20. فخرالدین رازی، محمدبن‌عمر (1986م). الأربعین فی أصول‌الدین (ج2). قاهره: مکتبة الکلیات الازهریه.
    21. قفاری، ناصربن‌عبدالله (1428ق). مسألة التقریب بین أهل السنة والشیعة (ج1). الطبعة الثالثة. مدینه منوره: دار طیبة للنشر والتوزیع.
    22. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار (ج 15و37) بیروت: مؤسسة الوفاء.
    23. مفید، محمدبن‌محمد (1414ق). تصحیح الاعتقادات. چاپ دوم. بیروت: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع.
    24. ـــــــــــــــــــــــــــــ  (1413ق). أوائل المقالات. قم‏: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    25. مهدوی دامغانی، محمود (1375). جلوه تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید (ج11).تهران: نشر نی.
    26. واسعی، سیدعلی‌رضا (1386). جانشینان پیامبر9 در پرتو شرح نهج‌البلاغه ابن ابی‌الحدید(نقد و بررسی متون و مستندات تاریخی). قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.