ارادۀ آزاد؛ تقریر امروزین نظریۀ اختیار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار مؤسسه حکمت و فلسفه ایران

چکیده

در عصر حاضر، مباحثی که پیرامون مسأله اختیار صورت می­گیرد، تحت عنوان اراده آزاد مطرح می­شود؛ اینکه آیا اراده آزاد همان اختیار است که تا به حال در فلسفه سنتی مطرح شده و صرفاً لفظ آن تغییر کرده است و یا علاوه بر لفظ، در محتوای این بحث نیز تغییری حاصل شده است؟ در این مقاله پس از تبیین اصطلاح اختیار در فلسفه اسلامی، تطور تاریخی دو تقریر اصلی اختیار در این سنت فلسفی نیز تبیین شده و با تقریرهای اصلی اختیار در فلسفه معاصر غرب مقایسه شده است. نتیجه­­ای که از این مقایسه به دست آمده این است که اراده آزاد تقریری جدید از اختیار در دوران معاصر است که بر مبنای تفکیک فعل ارادی از فعل اختیاری صورت می­گیرد و علاوه بر ارادی بودن فعل، اختیاری بودن اراده و مسئولیت­پذیری انسان را نیز توجیه می­کند.
امروزه در سنت فلسفه اسلامی، تقریرهای ارائه شده از اختیار، به خاطر عدم توجه به عنصر مسئولیت­پذیری، انتظار ما را برای استفاده از بحث اختیار در حکمت عملی برآورده نمی­کند. از این‌رو لازم است با توجه به تقریر جدید اختیار (اراده آزاد)، مباحث مطرح شده پیرامون اختیار در فلسفه اسلامی بازنگری شده و بررسی شود که مسئولیت­پذیری در این مباحث، چه توجیه مناسبی می­تواند داشته باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Free-Will, a Modern Version of Choice Free-Will, a Modern Version of Choice

نویسنده [English]

  • Mohammad Hosseinzadeh
assistant professor at Institute Iranian Philosophy
چکیده [English]

In modern times, the discussions surrounding the problem of choice are entitled ‘free-will’. We may ask however, ‘is choice the same as free-will or not?’ Is the former another word for the latter or has a significant change occurred in this discussion (aside from a change in the words used to refer to it)?  In this article, first an explanation has been presented for the meaning of ‘choice’ in Islamic philosophy. Then, the transformations of the two principle explanations of choice in this tradition have been explained. Following this, they have been compared with the principle explanations of choice in western philosophy. The conclusion of such a comparison is that free-will is a new explanation for choice in modern times. This is founded on the separation of the free-act from the act made by one’s own choice Aside from justifying the fact that the action stems from free-will, it also justifies its being made by one’s own choice and that man is responsible for it.
Today, in the tradition of Islamic philosophy, the explanations of choice do not fulfill the expectations that we have that we will be able to use the discussion on choice in practical philosophy. This is due to the fact that attention has not been paid to the element of being responsible. It is for this reason that it is necessary to take another look at and examine the discussions presented in Islamic philosophy regarding choice – keeping in mind the new explanation of free-will - and that it be examined what suitable explanation does being responsible have in these discussions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Choice
  • free-will
  • being responsible
  • Islamic philosophy
  • modern western philosophy
  1. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). الشفاء، «الإلهیات». تصحیحِ سعید زاید. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشى نجفی‏.
  2. ــــــــــــــ (1400ق). رسائل. قم: انتشارات بیدار.
  3. استرآبادی، محمدجعفر (1382). البراهین القاطعة فی شرح تجرید العقائد الساطعة (ج2). به تحقیقِ مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی. قم: مکتب الأعلام الإسلامی.
  4. جوادی آملی، عبدالله (1376‌). رحیق مختوم (ج9).تنظیم حمید پارسانیا. قم: اسراء.
  5. زیمرمن، مایل جی (1380)، مسئولیت. مجموعه مقالات فلسفه اخلاق (برگرفته از دایرة‌المعارف لارنس بکر). ترجمه محمدتقی اسلامی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.مرکز انتشار
  6. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1382‌). شرح و تعلیقه‌ صدرالمتألهین بر الهیات شفا. با تحقیق و تصحیح و مقدمه نجف‌قلی حبیبی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  7.  ــــــــــــــــــــــــــــــ (1380). المبدأ و المعاد. با تصحیح و مقدمه سید جلال‌الدین آشتیانی. چاپ سوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  8. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن‌الکریم (ج1) چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
  9. ــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمةالمتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة (ج6،3،2). چاپ سوم. بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
  10. طباطبایی، سید محمدحسین (1371). المیزان فی تفسیرالقرآن (ج1). چاپ دوم، قم: انتشارات اسماعیلیان.
  11. طوسی، نصیرالدین (1405ق). تلخیص المحصل (به ضمیمه رساله افعال العباد بین الجبر و التفویض‏). چاپ دوم. بیروت: دار الاضواء.
  12. فارابی، ابونصر (1405ق). فصوص‌الحکم. تحقیق شیخ محمدحسن آل یاسین. چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
  13. ــــــــــــــ (1996م). السیاسةالمدنیة. با مقدمه و شرح دکتر على بو ملحم‏. بیروت: مکتبةالهلال‏.
  14. فرانکنا، ویلیام کِی (1392). فلسفه اخلاق. ترجمه هادی صادقی. چاپ چهارم. قم: کتاب طه.
  15. گرجیان، محمدمهدی (1375). قضاء و قدر و جبر و اختیار. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  16. مصباح یزدی، محمدتقی (1381). فلسفه اخلاق. تحقیق و نگارش احمد حسین‌شریفی. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
  17. موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1383ش ـ 1425ق). الطلب و الإرادة. چاپ دوم. چاپ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
    1. Frankfurt, Harry. G, Jan (1971). "Freedom of the Will and the Concept of a Person", The Journal of Philosophy, Vol. 68, No. 1, pp 5-20.
    2. Kane, Robert  (2005). A contemporary introduction to free will, New York, Oxford University Press.
    3. Levy, Neil and Michael, Mckenna (2009). Recent Work on Free Will", Philosophy Compass 4/1, pp 96-133.
    4. Wolf, Sousan (1988). "Sanity and the Metaphysics of Responsibility", in: Responsibility, Caracter and the Emotions: New Essays in Moral Psychology, edited by Ferdinand Schoeman, New York, Cambridge University Press.