نقش برهان (علت تامه بالفعل ) در ضرورت عِلّی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

از اموری که نزد همه فلاسفه و عارفان و حتی بسیاری از متکلمان و فقیهان، به طور مسلّم و قطعی غیر قابل انکار می‌نماید، اصل محال بودن تخلّف معلول از علت تامه است. در مقابل، برخی متکلمین و اهل تفکیک قائل به جواز تخلف شده‌اند. در این میان، برخی قائل به نقیض این اصل شده و تخلف معلول از علت تامه را نه‌تنها جایز، بلکه واجب دانسته و دلایل فلاسفه را نیز نقادی می‌نمایند. از دلایلی که ایشان نقادی نموده‌اند، دلیل «لزوم علت تامه بالفعل بودن علت» است.
این نوشتار به بررسی نقادی‌های این گروه بر این برهان پرداخته و نقاط ضعف آنها را تبیین نموده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of the Demonstration of ‘the Actual Complete Cause’ in Casual Necessity

نویسندگان [English]

  • Mostafa Mirzayi 1
  • Dawud Haydari 2
1 PhD.student, islami philosophy and Theology, the Razawi University of Islamic Sciences
2 Assistant Professor and Faculty Member, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

One of the things that all philosophers, mystics and even many theologians and jurisprudents appears to by definite and undeniable is the impossibility of an effect not stemming from its complete cause. In contrast, some theologians and the adherents of the Tafkiki school of thought say that such a phenomenon is possible. Amongst the latter group, some believe in the converse [of the abovementioned law], i.e. they say that not only is it not impossible for an effect to not stem from its complete cause rather, it is necessary for it not to. The same group also criticizes the proofs of the philosophers to the contrary. One of the proofs that they have criticized is the proof that revolves around the idea that it is ‘necessary for the cause to actually be a complete cause’.
This paper seeks to critically analyze the claim of the proponents of such a demonstration and elucidates the weak points contained in it

کلیدواژه‌ها [English]

  • : complete cause
  • an effect not appearing from its cause
  • actual
  • an actual cause
  1. آشتیانی، سیدجلال (1378). نقدی بر تهافت‌الفلاسفه غزالی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  2. آشتیانی، میرزا مهدی (1367). تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری. به اهتمام عبدالجواد فلاطوری و مهدی محقق. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  3. آملی، محمدتقی (1374/ 1416ق). درر الفوائد (ج1). چاپ سوم. قم: مؤسسه دار التفسیر
  4. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1418ق). الشفاء، «الهیات». با تعلیق و تحقیق حسن حسن‌زاده آملی. قم: بوستان کتاب.
  5. انصاری، شیخ مرتضی (1415ق). المکاسب  (ج1). انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  6. حسینی مدنی شیرازی، سیدعلی (1415ق). ریاض‌السالکین (ج1). چاپ چهارم. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
  7. موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1362). طلب و اراده. ترجمه و شرح سید احمد فهری. مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
  8. ـــــــــــــــــــــــــــ (1418ق)، لبّ الاثر فی الجبر و القدر. تقریر جعفر سبحانی. قم: مؤسسة الامام الصادق(ع).
  9. خوانساری، جمال‌الدین (1359). مبدأ و معاد. به اهتمام عبدالله نورانی. انتشارات نهضت زنان مسلمان.
  10. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم (1382). التعلیقات علی الهیات من الشفا (ج1). تحقیق نجفقلی حبیبی. انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدر.
  11. ــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمةالمتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه.(ج3). چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  12. عصار، سید محمد (1386). پاسخ‌نامه. «پاسخ به 21 سؤال اعتقادی و فلسفی»، تصحیح و تحقیق احمد عابدی. قم: بوستان کتاب.
  13. 13. فناری، شمس‌الدین محمد حمزه (2010م). مصباح الانس بین المعقول و المشهود. تحقیق و تصحیح عاصم ابراهیم الکیال. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  14. فیاضی، غلام‌رضا (1388). جبر فلسفی از نگاه قاعده ضرورت سابق. مجله آئین حکمت، 1(2).
  15. ــــــــــــــ (بی‌تا). مکتوب چاپ نشده به نام «أحکام ممکن».
  16. لاهیجی، عبدالرزاق (1372). گوهر مراد. تصحیح زین‌العابدین قربانی لاهیجی. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  17. ــــــــــــــ (1430ق). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام (ج5). تحقیق اکبر اسدعلی‌زاده. قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
  18. مجلسی، محمدباقر (1384). مجموعه رسائل فلسفی. تحقق سید مهدی رجائی. چاپ دوم. مشهد مقدس: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
  19. ــــــــــــــ (1403ق). بحارالانوار (ج4). چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الوفاء.
  20. ــــــــــــــ (1404ق). مرآةالعقول فی شرح أخبار آل الرسول. (ج2). به تحقیق و تصحیح سید هاشم رسولی محلّاتی. چاپ دوم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  21. مصباح یزدی، محمدتقی (1365). آموزش فلسفه (ج2). قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
  22. مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار (ج8). تهران: انتشارات صدرا.
  23.  ـــــــــــــ (1373). مجموعه آثار (ج7). تهران: انتشارات صدرا.
  24. ـــــــــــــ (1369). درس‌های الهیات شفا (ج1). تهران: انتشارات حکمت.
  25. مفید، محمدبن محمد (1372). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. مؤسسه مطالعات اسلامی.
  26. نراقی، محمدمهدی (1380). انیس الموحدین. تعلیق قاضی طباطبایی. انتشارات پیام مهدی.