تبیین فلسفی تبدل ارض در حکمت اسلامی و تعامل با متون دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

تفسیر آیات مربوط به مبدأ و معاد در قرآن کریم از ابعاد دشوار این منظومه معرفتی است. عده‌ای این آیات را ملحق به مشتبهات و متشابهات نموده و از سخن گفتن در این باره دوری جسته‌اند. اما از آن‌جا که قرآن کریم این آیات را با هدف تفاهم بیان کرده و روایات نیز در تبیین و توضیح آنها سخن گفته‌اند، بسیاری از دانشمندان اسلامی به قدر وسع خویش در توضیح و تبیین مقصود این آیات کوشیده‌اند.
یکی از این آیات، آیه شریفه تبدیل زمین به غیر زمین است که ناظر به فضای قیامت و تحولات پس از دنیا می‌باشد. عده‌ای از مفسران، آیه را ناظر به تحولات مادی و طبیعی دانسته و گروهی به تبیین وجودی و فلسفی آن اقدام کرده‌اند. در این مقاله با روشی تطبیقی ـ تحلیلی به مقایسه تفسیر طبیعی برخی مفسران و تبیین فلسفی حکمت متعالیه در این باره پرداخته و ضمن تجمیع مواضع آن‌دو، بیان شده که علی‌رغم استغراب و استبعاد رایج، تبیین حکمی مبتنی بر قواعد فهم متعارف قابل توجیه می‌باشد. به‌علاوه، این تفسیر و تبیین مانع عقلی و عرفی نداشته و با ظاهر آیات و روایات نیز هماهنگ است. همچنین تفسیر ظاهری را در خاستگاه خود پذیرفته و توفیق بیشتری در رفع اشکالات دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Assistant Professor and Faculty Member, Razavi University of Islamic Sciences

نویسنده [English]

  • gholamali moghaddam
razavi unAssistant Professor and Faculty Member, Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The interpretation of the verses of the Holy Qur’an that deal with the Origin and the End are one of the most difficult dimensions of this system of knowledge. Some say that such verses should be considered as part of the collection of ambiguous verses [of the Qur’an]. Therefore, they have avoided talking about them in any way. However, the Qur’an revealed such verses with the intent of teaching human beings something regarding the above-mentioned matters. What is more, there are also traditions from the Infallibles (a) that seek to explain them. It was for these reasons that many Islamic scholars sought to explain these verses to the best of their ability.
One of these verses is the one  which mentions the ‘transformation of the Earth into  something other than earth.’ This is related to the atmosphere of  the Day of Judgment and developments in the hearafter.  Some scholars take this to refer to a series of material and physical transformations while another group attempts to describe it philosophically and ontologically. In this article, using a comparative and analytical method, a comparison has been made between the scientific explanations of some commentators of the Qur’an  and the philosophical interpretation in  the Transcendent Wisdom of Mulla Sadra. It seeks to show how – contrary to the claims of some – the philosophical interpretation is capable of being justified on the basis of general rules of interpretation. What is more, such an interpretation does not go against any intellectual or common consent principle of the understanding. . I It is also in line with the apparent meanings of  other verses and traditions. Aside from this, it has accepted the apparent interpretation in its own proper place and is more capable of dispelling objections that had been leveled against it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qur’an
  • ta’wil
  • interpretation
  • transformation of the Earth
  • philosophy
  1. ـ قرآن کریم
  2. آشتیانى، جلال‏الدین (1381). شرح زاد المسافر. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  3. آملى، سید حیدر (1422ق). تفسیر المحیط الأعظم و البحر الخضم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.  
  4. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب (ج4). چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
  5. امین، سیده نصرت (1361). مخزن العرفان در تفسیر قرآن (ج7). تهران: نهضت زنان مسلمان.
  6. 5. جوادی آملی، عبدالله (1388). تسنیم (ج1). قم: مرکز نشر اسراء.
  7. ـــــــــــــــــــ (1376). رحیق مختوم (ج3). قم: مرکز نشر اسراء.
  8. حسن‌زاده آملى‏، حسن (1383). انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه. تهران: الف لام میم.
  9. خطیب، عبدالکریم (1424ق). التفسیر القرآنى للقرآن.  بیروت: دارالفکر العربی.
  10. دیلمى، حسن (1412ق). إرشاد القلوب إلى الصواب (ج1). قم: شریف رضى.
  11. سبحانی، جعفر (1383). ‏الفکر الخالد (ج2). قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  12. ــــــــــــــ (1425ق). العقیدة الاسلامیة. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  13. ــــــــــــــ (1420ق). مفاهیم القرآن. «المعاد فی القرآن الکریم» (ج8). قم: مؤسسه امام صادق(ع).
  14. سبزوارى نجفى، محمدبن‌حبیب‌الله (1419ق). ارشاد الاذهان الى تفسیر القرآن. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  15. سبزوارى، ملامحمدابراهیم (1386). شرح گلشن راز. تحقیق پرویز عباسى. تهران: نشر علم.
  16. سبزوارى‏، ملاهادی (1379). شرح المنظومه. تصحیح حسن‌زاده آملى (ج4). تهران: نشر ناب‏.
  17. سیوطى، جلال‌الدین (1404ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور (ج4). قم: کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشى نجفى.
  18. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1366). تفسیر القرآن الکریم (ج7،6،5،3،1). تحقیق محمد خواجوی. قم: بیدار.
  19. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. تصحیح محمد خواجوى. ‏تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى‏.
  20. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1360)‏. الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى. مشهد: المرکز الجامعى للنشر‏.
  21. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج3). بیروت‏: دار احیاء التراث العربی.‏‏
  22. ابن بابویه، علی‌بن‌محمد (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: موسسه نشر اسلامی.
  23. طباطبایى، سیدمحمدحسین (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن (ج12). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، موسسه نشر اسلامی.
  24. طبرسى، احمدبن‌على (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج (ج2). مشهد: مرتضى.
  25. طوسى، نصیرالدین (1374). آغاز و انجام (به ضمیمه تعلیقات). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
  26. فیض کاشانى، ملامحسن (1418ق). الأصفى فى تفسیرالقرآن. تحقیق محمدحسین درایتی، قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  27. کلینی، محمد بن یعقوب (1362). اصول کافی (ج2). تهران: اسلامیه.
  28. مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ج63،54،46،7). بیروت: احیاء التراث العربی.
  29. مصطفوى، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج4). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  30. ‏مغنیه، محمدجواد (1424ق). تفسیر الکاشف. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
  31. مکارم شیرازى، ناصر (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  32. موسوی خمینی، روح‌الله (1388). آداب الصلاة (ج3). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
  33. ــــــــــــــــــــ (1385). تقریرات فلسفه. تقریر سید عبدالغنى اردبیلى. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
  34. نسفى، عزیزالدین (1386). کشف الحقائق. تحقیق احمد مهدوی دامغانی. ‏تهران: علمى و فرهنگى.‏