بررسی سازگاری موجبیت علّی و اختیار با تأکید بر ملاک‌های سه-گانه اختیار از نظر علامه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه اخلاق، دانشگاه قم.

2 گروه فلسفه کلام، مجتمع آموزشی امام خمینی، جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

درباره رابطه اصل موجبیت علّی و اختیار، آرای متفاوتی ارائه شده که ذیل دو عنوان کلی جای می­گیرد: «سازگارگرایی» که اختیار را با موجبیت علّی سازگار می­داند و «ناسازگارگرایی» که به ناسازگاری این دو معتقد است. علامه طباطبائی در مقام فیلسوفی سازگارگرا، می‏کوشد با تعریف فعل اختیاری، ملاک اختیار را به دست داده، نشان دهد چگونه یک فعل اختیاری با داشتن چنین ملاکی می­تواند با اصل ضرورت علّی سازگار باشد. با بررسی آثار مختلف علامه می­توان گفت ایشان در مجموع چهار ملاک برای فعل اختیاری قایل می­شود. این ملاک­ها نه در طول هم، بلکه در عرض هم مطرح می­شوند. بدین ترتیب، علامه در مباحث خود، گاه ملاک «خودتعینی» را برای اختیار در نظر می­گیرد و گاهی «فعل مسبوق به اراده» را به ‌عنوان فعل اختیاری مطرح می­کند. جایی دیگر فعل ارادی را به فعل اختیاری و جبری تقسیم می­نماید و «ملائمت آن با نفس فاعل» را ملاک اختیار می­گیرد و در نهایت اختیار را به «امکان بالقیاس» تعریف کرده، آن را به معنای رابطه امکانی معلول با علت ناقصه­اش می­داند. در مقاله حاضر به تبیین و بررسی سه ملاک اول ‏پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Examination of the Relation between Casual Necessity and Volition with an Emphasis on the Three-Fold Factors of Volition of Allamah Tabatabaei

نویسندگان [English]

  • s.ahmad alaee 1
  • mohamad rezapoor 2
1 Ph.D. student of ethics in Qom University
2 Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Different views have been expressed regarding the relation between casual necessity and free-will. These conflicting views can be subsumed under two general categories. Some agree with this compatibility while others do not. Allamah Tabatabaei was a philosopher of the first category. By defining a voluntary action he strives to present a factor for free-will and coincidentally show how it is possible for such a voluntary action to be compatible with the necessity that exists between cause and effect. An analysis of the writings of Allamah Tabatabaei shows that he presented a total of four factors by means of which one can determine whether an action is voluntary or not. Of course, these measures are horizontally, not vertically aligned with one another. Sometimes, he presents ‘self-specification’ as a factor. At other times, he states that an action is voluntary if ‘it is preceded by choice.’ In another place, he says that the voluntary action can be divided into two categories: the one that stems from choice and the one that is performed through compulsion and he states that the measure of a voluntary action is its being in accord with the agent that performs it. In the end, he interprets volition as ‘possibility in relation [to something else].’ Thus, he says that volition is the relation of possibility that exists between an effect and its incomplete cause. In this article, we will examine the first three measure of a voluntary action. The fourth measure will be examined in a separate article.

کلیدواژه‌ها [English]

  • volition
  • intention
  • the measure for a voluntary action
  • causal necessity
  • Allamah Tabatabaei
  1. ابن­سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1379). التعلیقات. الطبعه الرابعه. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
  2. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1404ق الف). طبیعیات شفاء. قم: مکتبة آیة­الله العظمی المرعشی النجفی.
  3. ـــــــــــــــــــــــــــــــــ (1404ق ب). الهیات شفاء. قم: مکتبة آیة­الله العظمی المرعشی النجفی.
  4. ادواردز، پل (1378). فلسفه اخلاق. ترجمه انشاءالله رحمتی. تهران: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی تبیان.
  5. پالمر، مایکل (1388). مسائل اخلاقی. ترجمه علی­رضا آل­بویه. تهران: سمت؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  6. حفنی، عبدالمنعم (2000م). المعجم الشامل لمصطلحات الفلسفه. الطبعة الثالثة. القاهره: مکتبة مدبولی.
  7. ربانی گلپایگانی، علی (1423ق). محاضرات فی الإلهیات. المحاضر العلامة جعفر السبحانی. چاپ ششم. قم: مؤسسة الإمام الصادق.
  8. سبزواری، هادی‌بن‌مهدی (1384). شرح المنظومه (ج2 و5). تعلیقات حسن­زاده آملی. چاپ سوم. تهران: نشر ناب.
  9. سجادی، سیدجعفر (1361). فرهنگ علوم عقلی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  10. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1383). شرح اصول کافی (ج4). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  11.  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1380). مبدأ و معاد: ترجمه و شرح بخش نخست کتاب المبدأ و المعاد. ترجمه محمد ذبیحی. قم: دانشگاه قم؛ انتشارات اشراق.
  12. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
  13. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (2001م). شرح الهدایه الاثیریه. بیروت: دار احیاء التراث الاسلامی.
  14. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج4).  چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  15. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1990م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج6).  چاپ چهارم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  16. طباطبائی، سیدمحمدحسین (1389). بدایة الحکمة (ج4). شرح علی شیروانی. چاپ دوازدهم. قم: مؤسسه بوستان کتاب قم.
  17. 17. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1386). ترجمه تفسیر المیزان (ج1). ترجمه موسوی همدانی. چاپ بیست و دوم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
  18. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1374). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج3). چاپ هشتم. تهران: صدرا.
  19. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1422ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1). چاپ دوم.  بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  20. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1417ق). نهایة الحکمة. چاپ نوزدهم. قم: جماعة المدرسین بقم المشرفه، مؤسسة النشر الاسلامی.
  21. عشاقی اصفهانی، حسین (1382). وعایة الحکمة فی شرح نهایة الحکمة. قم: المرکز العلمی للدراسات الاسلامیة.
  22. فراکنا کی.، ویلیام (1380). فلسفه اخلاق. ترجمه انشاء­الله رحمتی. تهران: حکمت.
  23. مصباح یزدی، محمدتقی (1363). دروس فلسفه. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  24. مطهری، مرتضی (1374). پاورقی­های اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج3). چاپ هشتم. تهران: صدرا.
  25. مکی عاملی، حسن (1423ق). الإلهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل. المحاضر العلامه جعفر السبحانی. چاپ پنجم. قم: مؤسسة الإمام الصادق.
  26. هاشمی، سیدمحمود (1417ق). بحوث فی علم الاصول (ج2). تقریرات الشهید السید محمدباقر الصدر. چاپ دوم. قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیة.