تأملی در قوانین فرامادی پیشرفت بر اساس سنت‌های اجتماعی الهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

بی‌تردید پیشرفت و پسرفت جوامع در بستر قوانین علمی و علّیِ اجتماعی صورت می­پذیرد و شناخت این قوانین یا غفلت از آنها می‌تواند آثار و نتایج مثبت یا منفی در راستای حرکت به سمت آرمان‌ها پدید آورد. نوشتار حاضر، در پی پاسخ‌گویی به این پرسش مهم است که: آیا افزون بر قوانین مادی، قوانین دیگری نیز در امر پیشرفت جوامع دخیل‌اند؟ اگر آری، آن قوانین کدام‏اند؟ بدین منظور با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای و تحلیل محتوایی از دو جهت زیر، قوانین اجتماعیِ مطرح‏شده در متون دینی واکاوی شده است:
الف) به‌ لحاظ عامل تأثیر، افزون بر عوامل مادی، عوامل چهارگانة معنوی در حصول نتیجه دخیل‌اند. این عوامل چهارگانه عبارت‏اند از عوامل غیرانسانی و عوامل انسانی که قسم اخیر خود به بینشی، منشی و کنشی تقسیم می‌شود.
ب) به لحاظ نتیجه، متون دینی از سنت‌های مطلق ـ که به فعل و رفتار انسان بستگی ندارد ـ و مشروط در دو گروه پایه و پیرو سخن می‌گوید. سنت‌های ناظر به افزایش نعمات و حرمان و کاهش نعمات، دو سنت کلان و پایه به ‌شمار می‌آیند که به ‌لحاظ نتایج و آثار اجتماعی در متون دینی مطرح شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Reflections on the Metaphysical Laws of Progress Based Upon the Divine Social Traditions

نویسنده [English]

  • ghasem tarkhan
Associate professor and faculty member of Islamic research and culture Academy
چکیده [English]

Without a doubt, the progress and degeneration of societies occur within the context of the laws of science and social causation. The understanding or negligence of these laws can have positive and negative effects on the movement towards [social] ideals. The present paper seeks to answer the following vital question: ‘Aside from physical laws, are there also other laws that have an effect upon the progression of society?’ If so, then what are these laws? In this research, we have utilized the bibliographical-analytical method to analyze the social laws mentioned in religious texts from two standpoints:
I. We have analyzed the effective factors. Aside from the material factors, there are four types of spiritual factors that play a role in the existence of the [desired social] result. These four factors are non-human factors and human factors. The later can be divided into the following: vision, behavior and action.
II. According to the results, the religious texts speaks of two types of traditions, absolute traditions that do not depend upon the action and behavior of man and conditional traditions that do. These traditions can be divided into principle and secondary traditions. The traditions that speak of the increasing or decreasing of blessings are principle and their social effects and consequences have been mentioned in the religious texts.     

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine Traditions
  • Traditions Spiritual
  • Factors of Tradition of Imdad
  • Tradition of Imhal
  • Tradition of Istidraj
  1. * قرآن مجید.

    1. ابن‌بابویه، محمدبن‌على (1385). علل الشرائع(ج1). قم: کتابفروشى داورى.
    2. ـــــــــــــــــــــــ (1376). الأمالی. چاپ ششم. تهران: کتابچى.
    3. ـــــــــــــــــــــــ (1362). الخصال. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    4. ـــــــــــــــــــــــ (1413ق). من لا یحضره الفقیه(ج2-4). چاپ دوم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
    5. ـــــــــــــــــــــــ (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. چاپ دوم. قم: دار الشریف الرضی للنشر.
    6. ـــــــــــــــــــــــ (1403ق). معانی الأخبار (ج1). قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
    7. ابن‌شعبه حرانى، حسن‌بن‌على (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول9. چاپ دوم. قم: جامعه مدرسین حوزه علیمه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    8. ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى(1406ق). فلاح السائل و نجاح المسائل. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    9. اربلى، على‌بن‌عیسى (1381ق). کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ج2). تبریز: بنى‌هاشمى.
    10. برقى، احمدبن‌محمد (1371ق). المحاسن(ج1). چاپ دوم. قم: دار الکتب الإسلامیة.
    11. پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج الفصاحة (مجموعه کلمات قصار حضرت رسول9). چاپ چهارم. تهران: دنیاى دانش.
    12. ترخان، قاسم (1393). «مبانی کلامی و عرصه‌های پیشرفت». قبسات، دوره 19، شماره 72، ، ص159-188.
    13. تمیمى آمدى، عبدالواحدبن‌محمد (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات.
    14. جعفربن‌محمد8، امام ششم‏ (1400ق). مصباح الشریعة. بیروت: اعلمى‏.
    15. حر عاملى، محمدبن‌حسن (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة (ج6، 14 و 16).  قم: مؤسسة آل‌البیت: لاحیاء التراث.
    16. شریف رضی، محمدبن‌حسین (1414 ق‏). نهج‌البلاغة ( للصبحی صالح). قم: هجرت‏.
    17. شعیری، محمدبن‌محمد (بی‌تا). جامع الأخبار. نجف: مطبعة حیدریة.
    18. صدر، سیدمحمدباقر (1369). سنت‌های اجتماعی و فلسفه تاریخ در مکتب قرآن.‌ ترجمه حسین منوچهری. تهران: مرکز فرهنگی رجاء.
    19. 19. طب‍اطب‍ای‍ی‌، م‍ح‍م‍دح‍سین‌ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن(ج5،8،10، 12-13، 15 و 20). چاپ پنجم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى.
    20. طبرسى، احمدبن‌على (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج (ج1). محقق و مصحح محمدباقر خرسان. مشهد: نشر مرتضى.
    21. طوسى، محمدبن‌حسن (1407ق). تهذیب الأحکام (ج6). تحقیق خرسان. چاپ چهارم. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
    22. قطب‌الدین راوندى، سعیدبن‌هبة‌الله (1407ق). الدعوات (للراوندی) / سلوة الحزین (ج1) قم: مدرسه امام مهدىf.
    23. کلینى، محمدبن‌یعقوب (1407ق). الکافی (ج2-5، 7). چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    24. مصباح یزدی، محمدتقی (1380). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. چاپ پنجم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل.
    25. مصطفوى، حسن (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم (ج5). تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    26. مطهری، مرتضی (1390). مجموعه آثار شهید مطهری (ج27). چاپ چهارم، تهران: صدرا.
    27. ـــــــــــــــ (1384). مجموعه آثار شهید مطهری (ج1). چاپ دوازدهم. تهران: صدرا.
    28. ـــــــــــــــ (1383). مجموعه آثار شهید مطهری‌ (ج2). چاپ یازدهم، تهران: صدرا.
    29. ـــــــــــــــ (1383). مجموعه آثار شهید مطهری (ج6). چاپ دهم، تهران: صدرا.
    30. معین، محمد (1376). فرهنگ فارسی معین (ج1). تهران: امیرکبیر.
    31. مفید، محمدبن‌محمد (1413ق). الأمالی. قم: کنگره جهانی شیخ مفید.
    32. میرمعزی، سیدحسین (1389). الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت محصول اسلامی‌سازی علوم انسانی. کتاب نخستین نشست اندیشه‌هاى راهبردى، الگوى اسلامى ایرانى پیشرفت. قم: مرکز ایرانی الگوی اسلامی پیشرفت.