سنجش «برهان صدیقین» علامه طباطبایی در آینه نقد و پاسخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

طلبه سطح چهار حوزه علمیه قم

چکیده

سیر تکاملی براهین اثبات واجب تعالی در فلسفه اسلامی، با برهان صدیقین به اوج خود رسیده است. در مواجهه‏ای فلسفی با مفهوم واجب تعالی، بیش از هر چیز به مبنایی هستی‏شناسانه نیاز است که حق تعالی را از همان آغاز بحث و به‏طورمستقیم بنیاد و اصل «وجود» لحاظ کند. در فلسفه اسلامی، برهان علامه طباطبایی به این معنا دست یافته است. او مستقیماً از «واقعیت» آغاز می‏کند و به وجوب آن می‏رسد؛ اما ابداع وی که او را از دیگر فیلسوفان صدرایی در اینجا متمایز می‏کند، آن است که وجود را به‏گونه‏ای مطرح می‏سازد که به مسئله‏ای صرفاً متافیزیکی تبدیل نشود و مشروط به اثبات اصالت وجود و وحدت وجود نباشد. آغاز کار علامه، گزاره «واقعیت هست» است که نقطه آغازین اندیشیدن شمرده می‏شود. این گزاره مرز میان سفسطه و فلسفه است. او با آوردن واژه «واقعیت»، سخن را به مرحله‏ای آغازین، یعنی پیش‏تر از نزاع مشهور میان اصالت وجود و ماهیت می‌کشاند؛ چراکه این واقعیت، واقعیتی پیشافیزیکی است که در برخی زبان‏ها از آن به «فراگیرنده» تعبیر کرده‏اند و هر اندیشه‏ای ناگزیر از پذیرش آن است و شرط رئالیست بودن فیلسوف و پیش‏شرط هر گفت‏وگویی است. در نتیجه، اصل واقعیت (واجب بالذات) با نفس هستی و واقعیت معادل گرفته می‏شود. بداهت و اولی بودن مقدمات برهان و نیز نزدیک‏تر بودن تقریر علامه به ملاک صدیقین به‏عنوان اولین مسئله فلسفی، منشأ پاسخ‏گویی به برخی از نقدهای حاضر در این نوشتار شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An assessment of Allama Tabatabaei's 'argument of truthful ones'

نویسنده [English]

  • seyed hojjat tabatabaei
ندارم
چکیده [English]

The arguments for the existence of God reach their climax in Islamic philosophy with the argument of the truthful ones. While dealing philosophically with the concept of 'necessary', we need more than anything else some ontological grounds that regard God from the very beginning as the principle of existence. In Islamic philosophy, Allama Tabatabaei's argument has attained this goal. He starts his discussion with reality and ends up in proving its necessity. His innovative point that distinguishes him from other Sadrian philosophers is that he does not deal with 'existence' as a merely metaphysical issue presupposing the priority of existence and the unity of existence. He commences his theory with the fact that 'reality exists', a thing which is the starting point of thinking, making a distinction between philosophy and sophistry. By focusing on reality, he directs attentions to an initial discussion that precedes the famous controversy between the primacy of existence and essence. This is because this reality is a pre-physical one termed in some languages as 'universal'. Every kind of thought inevitably accepts it. It is the prerequisite for being a realist and a pre-condition for entering into a meaningful debate. As a result, the very reality (necessary by itself) is equated with the very existence. The fact that Allama's premises for his argument are self-evident and the fact that his version of the argument of truthful argument is closer to the criterion of truthful ones pave the ground for answering some of the critiques posed in this paper.

کلیدواژه‌ها [English]

  • arguments of truthful ones
  • Muhammad Hussein Tabatabaei
  • primordial necessary
  • the very reality
  • immortality.  
  1. * قرآن کریم

    * نهج البلاغه

    1. آملی، سیدحیدر (2007م). جامع الاسرار ومنبع الانوار. بیروت: دارالمحجه البیضاء.
    2. ابراهیمی‌راد، محمد (1389). «نقد و بررسی تقریر علامه طباطبایی از برهان صدیقین». اندیشه نوین دینی، شماره 20، ص107-120.
    3. اردستانی، محمد علی (1388). ابداعات فلسفی علامه طباطبایی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سازمان انتشارات.
    4. اکبریان، رضا؛ ربیعی هاشمی، زهرا سادات (1390). «نظر علامه طباطبایی در باب تمایز وجود و ماهیت ونقش آن در تقریر برهان صدیقین». آئینه معرفت، شماره 28، ص73-92.
    5. پارسانیا، حمید (1390). برهان صدیقین(مبانی و تطورات). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    6. جندقی، بهروز (1383). «تقریرات گوناگون از دیدگاه فلسفه مشاء، اشراق، عرفا و حکمت متعالیه(به ضمیمه تقریرات نوین فلاسفه معاصر)». مجله معرفت، شماره 76، ص43-56.
    7. جوادی آملی، عبدالله (1390). تبیین براهین اثبات خدا. تحقیق حمید پارسانیا. قم: اسراء.
    8. ـــــــــــــــــــ (1386). سرچشمه اندیشه(ج3). تنظیم عباس رحیمیان. چاپ سوم. قم: اسراء.
    9. ـــــــــــــــــــ (بی‌تا). رحیق مختوم(ج1). تنظیم و تدوین حمید پارسانیا. قم: اسراء.
    10. حاجیان، مهدی (1385). «نقد تقریر علامه طباطبایی از برهان صدیقین». قبسات، شماره 41، ص223-236.
    11. حسین‌زاده، محمد (1380). فلسفه دین. چاپ دوم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    12. زاهد، علی آخوند (1383). «نگاهی پدیدارشناسانه به تقریر خاص علامه طباطبایی از برهان صدیقین». مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال 1، شماره 1، ص9-23.
    13. سلیمانی امیری، عسکری (1387). «تقریری بدیع از برهان صدیقین علامه طباطبایی»، معارف عقلی، شماره 10، ص57-70.
    14. ــــــــــــــــــــ­­­ـــ (1386). «پیراستگی برهان صدیقین علامه طباطبایی». نقد و نظر، شماره 47-48، ص254-272.
    15. ـــــــــــــــــــــ (1380). نقد برهان ناپذیری وجود خدا. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    16. شمس، سیدحسین (1379). توحید ناب. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز انتشارات.
    17. عالمی، روح‌الله (1380). «بحثی در برهان صدیقین»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 158و159، ص39-60.
    18. عبدی، حسن (1388). «بررسی تقریر علامه طباطبایی از برهان صدیقین». آیین حکمت، سال 1، شماره 1، ص153-176.
    19. عشاقی، حسین (1387). «برهان‌های صدیقین: تقریرها، اشکال‌ها و پاسخ‌ها». معارف عقلی، شماره 10، ص23-56.
    20. ــــــــــــــ (1375). برهان صدیقین (دویست و شانزده برهان به شیوة صدیقین بر هستی خداوند). قم: مؤلّف.
    21. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم (بی‌تا). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج6). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
    22. طباطبایی، سید محمدحسین (1388). رسائل توحیدی. به کوشش سیدهادی خسروشاهی. ترجمه و تحقیق علی شیروانی. چاپ دوم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    23. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1388الف). مجموعه رسائل (ج1). به کوشش سیدهادی خسروشاهی؛ ترجمه محمد محمدی گیلانی. چاپ دوم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    24. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1387). اصول فلسفه و روش رئالیسم. به کوشش سیدهادی خسروشاهی. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    25. ـــــــــــــــــــــــــــــــ (1387الف). شیعه در اسلام. به کوشش سید هادی خسروشاهی. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    26. ــــــــــــــــــــــــــــ (1387ب). نهایت فلسفه. مترجم مهدی تدین. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    27. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1385). نهایة الحکمة. تصحیح وتعلیقه غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی.
    28. ـــــــــــــــــــــــــــــ  (1374). تفسیر المیزان (ج16-17). مترجم سید محمد موسوی همدانی. چاپ پنجم. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    29. ــــــــــــــــــــــــــــ (1428ق). مجموعه رسائل العلامة الطباطبائی. تحقیق صباح الربیعی. قم: مکتبة فدک لإحیاء التراث.
    30. ـــــــــــــــــــــــــــــ  (1422ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج1). چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    31. فقیه ایمانی، فاطمه (1390). «ابهاماتی در تقریر محمد حسین طباطبایی از برهان صدیقین»، پژوهشهای فلسفی ـ کلامی، سال 12، شماره 4 (پیاپی 48)، ص147-162.
    32. فیاض بخش، نفیسه (1385). برهان صدیقین. تهران: احیاء کتاب.
    33. مروارید، محمود (1386). «تأملی در برهان صدیقین علامه طباطبایی»، نقد و نظر، شماره 45-46، ص2-24.

        34. نبوی، سعیده‌سادات (1389). برهان صدیقین در تفکر اسلامی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.