اتصال حکمت و شریعت: بررسی تطبیقی آرای فارابی و ابن‌رشد درباره نسبت فلسفه و دین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

2 کارشناسی ارشد فلسفه دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

پرسش از نسبت فلسفه و دین، در کهن‌ترین ادوار تاریخِ تفکر بشر ریشه دارد و فیلسوفِ مسلمان نیز چونان دیگر هم‌صنفانش دستخوش این پرسش بوده‌ است. جُستارِ پیش ‌رو درصدد بازخوانی، ‌تطبیق و سنجش آرای دو فیلسوفِ دوران‌ساز مسلمان، فارابی و ابن‌رشد برآمده است. وجه این تطبیق افزون بر نوآوری و اصالت آرای طرفین، حضور ایشان در دو بزنگاه خاصِ تاریخی است: هنگامه طلوع و تأسیس فلسفه‌ اسلامی و زمانه‌ احیای پیکر تنومند اما نیمه‌جان آن. هر دو متفکر برآنند که فلسفه و دین موافق یکدیگرند؛ چراکه از یک حقیقت سخن می‌گویند؛ با این تفاوت که ابن​رشد به‌صراحت از اختلافِ ظاهری این دو سخن می‌گوید و به مدد علم تأویل در مسیر رفع این اختلاف گام می‌گذارد؛ اما به‌نظر می‌رسد در نظرگاه فارابی، اساساً مسئله‌ اختلاف مطرح نمی‌شود؛ چراکه مخاطب فلسفه و دین، وجه اشتراکی با یکدیگر ندارند تا مجالی برای بروز اختلاف پدید آید. این مقاله می‌کوشد با رجوع به آثار اصیل و تراز اول هریک از این دو فیلسوف، مهم‌ترین ایده‌های آنان را احصا و طبقه‌بندی کند و از پی آن در مسیر مقایسه و تطبیق آنها گام بردارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Connectivity between reason and revelation: A comparative study of Farabi and Averroes's words on relation between reason and revelation

نویسندگان [English]

  • Jahangir Masoudi 1
  • Javad Shamsi 2
1 Faculty of Ferdowsi University of Mashhad
2 Philosophy Dep., Ferdowsi University of Mashhah, Mashhad
چکیده [English]

 
The question of the relation between reason and revelation existed in the most ancient periods of history of human thought. Like others, Muslim philosophers were also preoccupied with such a question. The present article studies Farabi and Averroes's opinions (about this issue) and compares them with each other. The comparison shows that they, having their own original ideas, were present at two critical moments; when Islamic philosophy was on the rise and when Islamic philosophy was revived (after it was attacked by al-Ghazzali). Both philosophers agree that reason and revelation are in harmony with each other, for they speak of the same reality with this minor difference that Averroes admits the apparent difference between them and attempts to resolve it through the science of interpretation whereas according to Farabi there is no difference at all between the two for the audience of philosophy is quite different from that of religion. Referring to the works of these two philosophers, this paper studies their most important ideas and compares them with each other

کلیدواژه‌ها [English]

  • Farabi
  • Averroes
  • Religion
  • philosophy
  • interpretation
  1. قرآن کریم. (1387). ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: دوستان؛ نیلوفر.
  2. آکوئیناس، توماس (1389). درباره وحدت عقل در رد ابن‌رشدیان. ترجمه بهنام اکبری. تهران: حکمت.
  3. ابراهیمی‌ دینانی، غلامحسین (1384). درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء. تهران: طرح نو.
  4. ابن‌رشد، محمدبن‌احمد (1387). تهافت التهافت. مترجم: حسن فتحی. تهران: حکمت.
  5. ـــــــــــــــــــــ (1376). فصل المقال فی مابین الحکمة و الشریعة من الاتصال. مترجم سید جعفر سجادی. تهران: امیرکبیر.
  6. ـــــــــــــــــــــ (1991م). الکشف عن مناهج الأدله فی عقاید الملة. تصحیح محمد عابد الجابری. بیروت: مرکز الدراسات الوحدة العربیة.
  7. شیخ، سعید (1369). مطالعات تطبیقی در فلسفه اسلامی. مترجم مصطفی محقق داماد. تهران: خوارزمی.
  8. فارابی، محمدبن‌محمد (1381). احصاء العلوم. مترجم حسین خدیو جم. چاپ سوم. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
  9. ـــــــــــــــــــ (1996م). سیاسه المدنیه. علی بوملحم. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  10. ــــــــــــــــــــ (1995م). تحصیل السعادة. تصحیح علی بوملحم. بیروت: دار و مکتبة الهلال.
  11. ـــــــــــــــــــــ (1991م). کتاب الملّه و نصوص الاخری. تصحیح محسن مهدی. الطبعة الثانیة. بیروت: دارالمشرق.
  12. ــــــــــــــــــــ (1987م). التنبیة علی سبیل السعادة. تصحیح سحبان خلیفات. عمان: الجامعة الاردنیة.
  13. ــــــــــــــــــــ (1973م). آراء اهل المدینة الفاضلة. تصحیح البیر نصری نادر. الطبعة الثانیة. بیروت: دارالمشرق.
  14. ـــــــــــــــــــــ (1971م). فصول منتزعه. تصحیح فوزی متری نجار. الطبعة الثانیة. بیروت: دارالمشرق.
  15. ـــــــــــــــــــ (1970م). کتاب الحروف. تحقیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق.
  16. فیض، علیرضا (1378). مبادی فقه و اصول. چاپ نهم. تهران: دانشگاه تهران.
  17. مهدی، محسن (2009م). الفارابی و تأسیس الفلسفة الاسلامیة السیاسیة. مترجم وداد الحاج حسن. بیروت: دارالفارابی.
  18. یوسفیان، حسن (1389). دوگانگی حقیقت از دیدگاه ابن‌رشد و ابن‌رشدیان. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  • Thijssen, Hans. )2013) "Condemnation of 1277", The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Edward N. Zalta (ed. ), Retrivied 20 Aug 2017 from: http://plato. stanford. edu/archives/win2013/entries/condemnation