بررسی یکسانی انگاره ادراکات اعتباری علامه طباطبایی و علوم غیر یقینی در آثار فارابی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکترای فلسفه اسلامی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام، قم، ایران

چکیده

 یکی از مسائل پیرامون اعتباریات، پیشینه آن در میان حکماست. در این نوشتار، برای بررسی دقیق این مسأله، نخست ویژگی‌های ادراکات اعتباری از نظر علامه طباطبایی استخراج شده و در گام بعد در آثار فارابی جست‌وجو می‌شوند. این ویژگی‌ها از نظر علامه1 به این شرحند:
ـ بر اساس نیازهای اجتماعی انسان وضع می‌شوند.
ـ در صدد کشف واقعیت نبوده و دارای نفس‌الامر نیستند.
ـ از مشهورات و مخیلات تشکیل شده‌اند،
ـ موجب تکامل انسان نیستند،
ـ فایده آنها تنها در انگیزش انسان به سوی انجام فعل است،
ـ این علوم منشأ حقیقی دارند و با جعل مفهومی حقیقی برای حکایت از شیء دیگر شکل می‌گیرند،
ـ قوه شکل‌دهنده این مفاهیم و گزاره‌های مربوط به آنها، عقل عملی و قوای ادراکی تحت فرمان آن، یعنی واهمه و متخیله هستند و ... .
با جست‌وجو در آثار فارابی، این خصوصیات را می‌توان در گزاره‌های غیر یقینی شامل «جدلی (مشهورات)، خطابی (مقبولات) و شعری (مخیلات)» یافت. علامه طباطبایی مجموع این گزاره‌ها را با عنوان واحد اعتباریات بررسی نمود و چگونگی شکل‌گیری، ارزش معرفتی و کارکرد‌هایشان را با تفصیل و دقت بیشتری توضیح داد. بحث از اعتباریات می‌تواند توجه دانشمندان را به نقش این ادراکات در علوم انسانی معاصر و تمایزشان با علوم عملی حقیقی برانگیزاند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Study of the Model of Subjective Perceptions in ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī's Works and the Non-Certain Sciences in Fārābī's Works

نویسنده [English]

  • hesam al-din sharifi
PhD in Islamic Philosophy, Baqir al-Olum University, Qom, Iran
چکیده [English]

One of the issues surrounding subjective considerations (i’tibāriyyāt) is its background among the philosophers. In order to closely examine this issue, firstly, the characteristics of subjective perceptions according to ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī are extracted in this paper and in the next step, they are searched for in the works of Fārābī. According to ‘Allāmah, these characteristics are as follows:
- They are constructed based on human social needs.
- They do not aim to discover or correspond to an objective reality.
- They are formed from common beliefs (mashhūrāt) and imaginations.
- They do not lead to human perfection.
- Their benefit lies solely in motivating humans to perform actions.
- These concepts have a real origin and take shape by making a real concept to represent another thing.
- The faculty that forms these concepts and their related propositions is practical reason and the perceptual faculties that are under its command, namely estimation and imagination, etc.
By searching through Fārābī's works, these characteristics can be found in non-certain propositions including "dialectical (that employs common beliefs), rhetorical (that employs accepted propositions), and poetic (that employs imaginations)". ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī examines all these propositions under one single topic of subjective considerations (i’tibāriyyāt) and explains their formation, epistemic value, and functions in detail and with greater precision. The discussion of subjective considerations can draw the attention of scholars to the role of these perceptions in contemporary humanities and their distinction from real practical sciences. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Subjective Sciences
  • Real Sciences
  • Demonstrative Sciences
  • Non-Demonstrative Sciences
  • Common Beliefs
  • Imaginations
  1. داوری اردکانی (1362). ملاحظاتی درباره ادراکات اعتباری در دومین یادنامه علامه طباطبایی. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  2. فارابی، محمد بن محمد (1413ق). الاعمال الفلسفی. مقدمه و تحقیق و تعلیق دکتر جعفر آل یاسین. بیروت: دارالمناهل.
  3. ـــــــــــــــ (1995م).‌ آراء اهل المدینة الفاضلة. با مقدمه و شرح و تعلیق دکتر على بوملحم. بیروت: مکتبة الهلال.‏
  4. ـــــــــــــــ (1996م). سیاست مدنیه. مقدمه و شرح علی بوملحم. بیروت: مکتبه الهلال.
  5. ــــــــــــــ (بی‌تا). فلسفه ارسطو. بی‌نا.
  6. ـــــــــــــــ (1980م). فلسفه افلاطون در افلاطون در اسلام. عبدالرحمن بدوی. مصر: دارالاندلس.
  7. ـــــــــــــــ (1986م). کتاب الحروف. با تحقیق و تعلیق محسن مهدی. بیروت: دارالمشرق.
  8. ـــــــــــــــ (1408ق). منطقیات فارابی. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. قم: انتشارات آیت‌الله مرعشی نجفی.
  9. طباطبایی، سید محمدحسین (1388/الف). مجموعه رسائل. قم: بوستان کتاب.
  10. ـــــــــــــــ (1388/ب). قرآن در اسلام. قم: بوستان کتاب.
  11. ـــــــــــــــ (1388/ج). تعالیم اسلام. قم: بوستان کتاب.
  12. ـــــــــــــــ (1387/الف). اصول فلسفه و روش رئالیسم. قم: بوستان کتاب.
  13. ـــــــــــــــ (1387/ب). شیعه. قم: بوستان کتاب.
  14. ـــــــــــــــ (1387/ج). ترجمه برهان. قوام صفری. قم: بوستان کتاب.
  15. ـــــــــــــــ (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
  16. ـــــــــــــــ (1415ق). بدایةالحکمة. قم: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
  17. ـــــــــــــــ (1362)، ترکیب در رسائل سبعه.‌ قم: بنیاد فکری و علمی علامه طباطبایی.
  18. ـــــــــــــــ (1412ق). نهایةالحکمة. قم: انتشارات دار الکتب الاسلامیه.
  19. مطهری، مرتضی (1376). مجموعه آثار شهید مطهری (ج13). تهران: انتشارات صدرا.
  20. ـــــــــــــــــ (1374). مجموعه آثار شهید مطهری (ج6)، «اصول و فلسفه و روش رئالیسم». تهران: انتشارات صدرا.
  21. مطهری، مرتضی (1374). مجموعه آثار شهید مطهری (ج6)، «شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم». تهران: انتشارات صدرا.
  22. صادق لاریجانی (1384). مقاله استدلال در اعتباریات، فصلنامه پژوهش‌های فلسفی کلامی، ش24.