بستار علّی در فیزیک و نسبت آن با علیت فاعل‌های طبیعی از منظر علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار و عضو هیئت علمی موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

وجود طبیعت و تحقق علیت در اجزای آن، از مسلمات دانش‌های مختلف است. به‌جز اندکی از شکاکان یا ایده‌آلیست‌ها کسی آن را انکار نکرده، اما استقلال طبیعت از ماوراء و انحصار علیت در میان اجزایش طرفدارانی دارد. یکی از ادعاهای متناظر، بستار علی در فیزیک است. در این اصل ادعا می‌شود که پدیده‌های فیزیکی ناشی از علل فیزیکی‌اند و ماوراء یا وجود ندارد، یا دخالتی نمی‌کند و یا نقش تبیینی ندارد. بنابراین برای تبیین رخدادهای فیزیکی نیازی به بررسی نقش عوامل ماورائی نیست. فلاسفه‌ مسلمان نیز معتقدند که وقایع طبیعی معلول طبیعت نوعیه‌ اشیاء بوده و خود طبیعت «فاعل مباشر» است. چنین اندیشه‌ای مستعد آن است که با اصل بستار علی یکی فرض شود. بررسی‌های فلسفی نشان می‌دهد که این دیدگاه با بستار علی یکی نیست؛ چراکه فلاسفه با پذیرش علل ماورائی و نفس و دخالت آنها در رخدادهای طبیعی، انحصار علیت در علل فیزیکی را رد می‌کنند. بنابراین انحصار روش بررسی طبیعت در حس و تجربه انکار می‌شود.
علامه طباطبایی نیز همین دیدگاه را دارد. لذا نمی‌توان ایشان را هم‌نظر با طرف‌داران بستار علی دانست. مسأله‌ فوق با مراجعه به متون موجود درباره این دیدگاه‌ها به روش تحلیلی و عقلی بررسی خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Physical Causal Closure and its Relationship with the Causality of the Natural Agents from the Perspective of ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī'

نویسنده [English]

  • mohammad sarbakhshi
Assistant Professor and Faculty Member of Imam Khomeini Institute for Education and Research.
چکیده [English]

The existence of nature and the occurrence of causality in its elements are accepted facts in various branches of knowledge. Except for a few skeptics or idealists, no one denies it, but the independence of nature from the non-physical elements and the exclusivity of causality within its constituents have their proponents. One corresponding claim is the physical causal closure. This principle asserts that physical phenomena arise from physical causes and the non-physical element either does not exist, or if it does, it does not intervene or have an explanatory role. Therefore, there is no need to consider the role of non-physical factors in explaining physical events. Muslim philosophers also believe that physical events are caused by the specific nature of objects, and nature itself is the "direct agent." Such a view is susceptible to being assumed same as the principle of physical causal closure. Philosophical investigations show that this perspective is not the same as the principle of causal closure because philosophers reject the exclusivity of causality in physical causes by accepting non-physical causes, soul and their involvement in physical events. Therefore, the confinement of the investigation methodology of nature to sense and experience is denied. ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī also holds this view. Therefore, he cannot be considered in agreement with proponents of the causal closure. This matter is examined through analytical and rational methods by referring to existing texts on these perspectives. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Causality
  • Physics
  • Causal Closure
  • Naturalism
  • Empirical Method
  • ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī
  1. ـ قرآن کریم.

    1. ابن‌‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (۱۳۸۱). الاشارات و التنبیهات. قم: بوستان کتاب.
    2. ـــــــــــــــ (۱۳۷۹). النجاة. به تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
    3. ـــــــــــــــ (۱۴۰۵ق).الشفاء، «الطبیعیات» (ج۲). قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
    4. ابن ‌عربی، محیی‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة، چهار جلدی (ج۱). بیروت: دارالصادر.
    5. ارسطو (۱۳۹۹). متافیزیک، «مابعدالطبیعة». با ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: طرح نو.
    6. باربور، ایان (۱۳۷۹). علم و دین. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. چاپ سوم. تهران: نشر دانشگاهی.
    7. برزگر، زهرا و دیگران (تابستان ۱۳۹۶). اصل بستار علی فیزیک، «حلقه واسط طبیعت‌گرایی روش‌شناختی و طبیعت‌گرایی متافیزیکی». مجله روش‌شناسی علوم انسانی، سال ۲۳، ش۹۳، ص۲۳۱-۲۵۵.
    8. چالمرز، آلن فرانسیس (۱۳۹۴). چیستی علم، «درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی». چاپ پانزدهم. ترجمه سعید زیبا کلام. تهران: سمت و علمی و فرهنگی.
    9. حسن‌زاده آملی، حسن (۱۳۷۱). عیون مسائل النفس و سرح العیون فی شرح العیون. تهران: امیرکبیر.
    10. دشتکی، منصوربن‌محمد (۱۳۸۶). مصنفات (ج۲). به کوشش عبدالله نورانی. تهران: دانشگاه تهران (انجمن آثار و مفاخر فرهنگی).
    11. سبزواری، هادی‌بن‌مهدی (۱۳۶۹). شرح المنظومة (ج۲). با تعلیقات علامه حسن‌زاده. تهران: ناب،
    12. صدرالدین شیرازی، محمد‌بن‌ابراهیم (۱۳۶۸). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (ج۱و۵و۸). قم: مکتبة المصطفوی.
    13. ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۶۰). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. به تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    14. ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۲ق) شرح الهدایة الاثیریة. به تصحیح محمدمصطفی فولادکار. بیروت: موسسة التاریخ العربی.
    15. طباطبایی، سید محمدحسین (۱۳۶۴). اصول فلسفه و روش رئالیسم (ج۱). تهران: صدرا.
    16. ــــــــــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۰ق). المیزان فی تفسیر القرآن (ج ۱و۱۳). بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
    17. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۳۸۰). نهایةالحکمة. به تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی. قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    18. ـــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۶ق). نهایةالحکمة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    19. طبری آملی، عمادالدین (۱۳۸۳). بشارة المصطفی لشیعة المرتضی. نجف: المکتبة الحیدریة.
    20. عبودیت، عبدالرسول و مجتبی مصباح (۱۳۹۸). خداشناسی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
    21. فیاضی، غلامرضا (۱۳۸۰). تعلیقه بر نهایة الحکمة (ج۳). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

     

    1. قیصری، داود (۱۳۷۵). شرح فصوص الحکم. به تحقیق و تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. تهران: مؤسسه علمی و فرهنگی.
    2. کاپلستون، فردریک چارلز (۱۳۹۳). تاریخ فلسفه (فیلسوفان انگلیسی: از هابز تا هیوم) (ج۵). با ترجمه امیرجلال‌الدین اعلم. تهران: سروش و علمی فرهنگی.
    3. کلینی، محمدبن‌یعقوب (۱۴۰۷ق). الکافی (ج۲). به تصحیح و تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    4. گلشنی، مهدی (۱۳۷۴). تحلیلی از دیدگاه‌های فلسفی فیزیک‌دانان معاصر. تهران: مشرق.
    5. مصباح یزدی، محمدتقی (۱۳۸۶). آموزش فلسفه (ج۲). تهران: بین‌الملل.
    6. میرداماد، محمدباقر‌بن‌محمد (۱۳۸۱). مصنفات میرداماد (ج۱). گردآوری عبدالله نورانی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
    7. نبویان، محمدمهدی (۱۳۹۷). جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی، (ج۳). قم: حکمت اسلامی.
    8. ــــــــــــــــــــــ (۱۳۹۸). جستارهایی در فلسفه اسلامی (مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی، (ج۴). قم: حکمت اسلامی.
    9. نریمانی، نیما و دیگران (تابستان 1399). بستار علی و فاعلیت الهی. شیراز، مجله اندیشه دینی دانشگاه شیراز، ش2، پیاپی 75، ص109-130.
    10. Bishop, Robert, (2006), “The Hidden Premise in the Causal Argument for Physicalism”, Analysis, 66: pp. 44–52.
    11. Chapp, Larry S, (2013), The God of Covenant and Creation: Scientific Naturalism and Its Challenge to the Christian Faith, London; New York: Bloomsbury.
    12. Kim, J., (1998), Mind in a Physical World: An Essay on the Mind-Body Problem and Mental Causation, Cambridge (Mass.): MIT Press.
    13. Marcus, Eric, (2005), “Mental Causation in a Physical World”, Philosophical Studies, Vol. 122, pp. 27–50.
    14. Papineau, D. (2000) The rise of physicalism, in Stone, M. & Wolff, J. (eds.) The Proper Ambition of Science, London and New York: Routledge.
    15. Russell, Robert J., (2000), Chaos and Complexity: Scientific Perspectives on Divine Action, Nancey C. Murphy, A. R. Peacocke, and Robert J. Russell (eds.), 2nd ed., Series on Scientific Perspectives on Divine Action, Vatican City State: Vatican Observatory; Berkeley: Center for Theology and the Natural Sciences.
    16. Shults, F. LeRon, (2009), “A Philosophical Introduction to ‘Divine Action”, In: Philosophy, Science and Divine Action, Nancey C. Murphy, Robert J. Russell, and F. LeRon Shults (eds.), Philosophical Studies in Science and Religion, v. 1, Leiden; Boston: Brill.