وحدت نفس در حکمت متعالیه و نسبت آن با وحدت هستی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

در حکمت متعالیه، نفس انسانی همچون نظام هستی از وحدتی در عین کثرت برخوردار است. وحدت هستی نتیجه طبیعی اصالت و تشکیک وجود است. اما اینکه ملاصدرا فراتر از نگاه تشکیکی، به وحدت شخصیه وجود رسیده یا خیر، مسأله‌ای مورد اختلاف بوده و نیازمند اثبات است. ازآنجاکه شناخت نفس روزنه‌ای بر شناخت هستی‌ست، با تحلیل ویژگی‌های آن می‌توان به این پرسش پاسخ داد که آیا وحدت حاکم بر نفس به وحدت تشکیکی شبیه‌تر است یا وحدت شخصیه وجود؟ از ره‌گذر این پاسخ، نوع وحدت هستی نیز آشکار می‌گردد. نفس به‌نوعی با بدن، مراتب و قوایش وحدت دارد و هرچند بررسی این وحدت با استمداد از نظریه حرکت جوهری و تکامل تدریجی نفس تشکیکی بودن آن را تقویت می‌کند، اما از سوی دیگر، شواهد متعددی مثل ذاتیت مراتب نفس نسبت به آن، کیفیت تعقل، بساطت و حضور نفس و همچنین تحلیل رابطه نفس و بدن نشان از شخصیه بودن وحدت نفس دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Unity of the Soul (nafs) in Transcendent Philosophy and its Relationship with the Unity of Existence

نویسنده [English]

  • mahdi saadatmand
Assistant Professor and Faculty Member at the Yazd University, Yazd, Iran.
چکیده [English]

In Transcendent Philosophy, the human self or soul (nafs) possesses a unity amidst multiplicity, just like the existential system. The unity of existence is the natural result of the fundamentality of existence and its gradation. However, whether Mullā Ṣadrā has gone beyond the idea of gradation to reach the particular unity of existence or not has been a contentious issue requiring clarification. Since understanding the soul paves the way for the understanding of existence, analyzing its characteristics can provide answer to the question that whether the unity of the soul resembles more to the gradational unity or to the particular unity of existence. Through this answer, the type of unity of existence also becomes apparent. The soul has a kind of unity with the body and its different stages, as well as with its faculties. Examining this unity through the application of the theory of substantial motion and the gradual development of the soul, reinforces its gradational nature. While, on the other hand, numerous evidences indicate the particular nature of the unity of the soul. These evidences include the inherence of the stages of the soul in relation to it, the quality of rationality, simplicity of the soul and its presence, and the analysis of the relationship between the soul and the body.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Soul (Nafs)
  • Existence
  • Particular Unity
  • Gradation
  1. قرآن کریم.

    1. آشتیانی، سید جلال­الدین (1381). شرح بر زاد المسافر. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    2. ـــــــــــــــ (1370). شرح مقدمه قیصری. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
    3. ابن‌عربی، محی­الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیة (ج3،1 و 4). بیروت: دار الصادر.
    4. اخوان ­الصفا (1412ق). رسائل اخوان­الصفا و خلان الوفاء (ج2). بیروت: الدار الإسلامیة.
    5. جوادی آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم (بخش سوم از جلد دوم). تهیه و تنظیم حمید پارسانیا. قم؛ مرکز نشر اسراء.
    6. ـــــــــــــــ (1372). تحریر تمهید القواعد. تهران: انتشارات الزهرا(سلام علیه).
    7. ـــــــــــــــ (1368). شرح حکمت متعالیه اسفار اربعه (ج1). قم: انتشارات الزهرا(سلام علیه).
    8. حسینی شاهرودی، سید مرتضی و محمدعلی وطن‌ًدوست (1393). «وحدت وجود از نگاه ملاصدرا». خردنامه صدرا، ش (76)، ص101-116.
    9. حسینی طهرانی، سید محمدحسین (1426ق). مهر تابان، «یادنامه و مصاحبات با علامه طباطبایی». مشهد: انتشارات نور ملکوت قرآن.
    10. حلی، جمال­الدین حسن‌بن‌یوسف (1371). الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید. به تصحیح محسن بیدارفر. قم: انتشارات بیدار.
    11. دادبه، اصغر (1370). «النفس کل­القوی». فصلنامه فرهنگ، ش (8)، ص319-344.
    12. رضایی، مرتضی (1392). «تشکیک وجود صدرایی و تطبیق اجمالی آن بر وحدت شخصی وجود». معرفت فلسفی، ش (41)، ص39-62.
    13. سبزواری، حاج ملاهادی (1383). اسرار­الحکم فی المفتتح و المختتم. مقدمه از استاد صدوقی و تصحیح کریم فیضی. قم: مطبوعات دینی.
    14. ـــــــــــــــ (1369). شرح­المنظومه (ج5). تصحیح و تعلیق آیت­الله حسن­زاده آملی و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبی. تهران: نشر ناب.
    15. سجادی، سید جعفر (1373). فرهنگ معارف اسلامی (ج2). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    16. سوزنچی، حسین (1384). «امکان وحدت شخصیه وجود در حکمت متعالیه». نامه حکمت، ش (6)، ص67-87.
    17. ـــــــــــــــ (1383). «وحدت وجود در حکمت متعالیه، بررسی تاریخی و معناشناختی». نامه حکمت، ش (4)، ص133-166.
    18. صدرالدین شیرازى، محمدبن‌ابراهیم (1383). نهایةالحکمة الألهیة (ج1). ترجمه و شرح علی شیروانی. قم: انتشارات الزهرا.
    19. ـــــــــــــــ (1378). المظاهر الإلهیة فى أسرار العلوم الکمالیة. به تصحیح و تعلیقه سید محمد خامنه­ای. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
    20. ـــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم (ج3، 4 و 7). قم: انتشارات بیدار.
    21. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. به همراه تعلیقات ملاعلی نوری و تصحیح و مقدمه محمد خواجوی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    22. ـــــــــــــــ (1361). العرشیة. با تصحیح غلامحسین آهنی. تهران: انتشارات مولی.
    23. ـــــــــــــــ (1360/الف). أسرار الأیات و أنوارالبینات. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه اسلامی.
    24. ـــــــــــــــ (1360/ب). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. با حواشی حاج ملاهادی سبزواری. تعلیق و تصحیح و مقدمه از سید جلال­الدین آشتیانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    25. ـــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    26. ـــــــــــــــ (1302). مجموعة الرسائل التسعة. قم: مکتبة المصطفوی.
    27. ـــــــــــــــ (1422ق). شرح الهدایة الأثیریة. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
    28. ـــــــــــــــ (1420ق). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
    29. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة. (ج1، 2، 3، 6، 7، 8 و 9). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    30. طباطبایی، سید محمدحسین (1410ق). توحید علمی و عینی در مکاتیب حکمی و عرفانی میان سید احمد کربلایی و شیخ محمد حسین اصفهانی (کمپانی)، به ضمیمه محاکمات و تذییلات علامه طباطبایی بر سه مکتوب اول سید و شیخ و تذییلات سید محمد حسین طهرانی بر چهار مکتوب آخر سید و شیخ. تهران: انتشارات حکمت.
    31. طوسی، نصیر­الدین (1375). شرح الإشارات و التنبیهات مع المحاکمات (ج2). قم: نشر البلاغة.
    32. ـــــــــــــــ (1361). أساس­الإقتباس. به تصحیح مدرس رضوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
    33. ـــــــــــــــ (1390). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج1). تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
    34. عبودیت، عبدالرسول (1391). درآمدی به نظام حکمت صدرایی (ج3)، «انسان­شناسی». تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).
    35. عفیفی، ابوالعلاء (1370). تعلیقات علی فصوص الحکم للشیخ الاکبر محی­الدین بن عربی. تهران: انتشارات الزهرا3.
    36. غزالی طوسی، ابوحامد (1412). إحیاء علوم‌الدین (ج4). بیروت: دارالمعرفه.
    37. فیاضی، غلامرضا (1386). تعلیقه بر نهایة الحکمة (ج2). قم؛ مرکز انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره).
    38. قمشه­ای، آقامحمدرضا (1378). مجموعه آثار حکیم صهبا (تعلیقه بر تمهید­القواعد ابن ترکه). تحقیق و تصحیح حامد ناجى اصفهانى و خلیل بهرامى قصرچمى. اصفهان: کانون پژوهش.
    39. فیاض لاهیجی، محمدبن‌جعفربن‌محمدصادق (1386). شرح رسالة المشاعر. به تصحیح و تحقیق سید جلال­الدین آشتیانی. قم: بوستان کتاب.
    40. محقق داماد، سید مصطفی و دیگران (1395). « نقد و بررسی وحدت شخصی وجود بر اساس تقریر ملاصدرا». دو فصلنامه علمی پژوهشی حکمت صدرایی. سال پنجم، ش (1)، ص128-
    41. محیطی اردکان، محمدعلی و محمد فنایی اشکوری (1394). «تأملی در ادله وحدت شخصی وجود». معرفت فلسفی، 12(4)، ص7-32.
    42. مصباح یزدی، محمدتقی (1393). آموزش فلسفه (ج1). چاپ چهاردهم. تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
    43. ـــــــــــــــ (1375). شرح اسفار (جلد هشتم، جزء اول). تحقیق و نگارش محمد سعیدی­مهر. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    44. مظفر، محمدرضا (1375). المنطق. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
    45. ملکیان، محمد­باقر (1387). ««ذاتی» در منطق و فلسفه».معارف عقلی، ش(10)، ص94-71.