مبدأ فاعلی وحی قرآنی از نگاه متکلمان اسلامی و آراء جدید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد وعضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه

2 دانشجوی دکتری کلام اسلامی جامعه المصطفی العالمیه

3 استادیار و عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

وحی قرآنی به جهت آنکه اساس و زیر بنای معرفت دینی و تعالیم اسلامی می‏باشد، مبدأ فاعلی آن از اهمیت والایی برخوردار است؛ زیرا اگر الهی بودن آن مورد شک و تردید قرار گیرد، معرفت‌بخشی آن زیر سؤال خواهد رفت. برخی نواندیشان، الهی بودن وحی قرآنی را به چالش کشانده و قائل به بشری بودن وحی قرآنی شده‏اند. برای باسابقه جلوه دادن دیدگاه خود فاعل بشری داشتن  را به برخی از متکلمان سنتی نیزنسبت داده‏اند. از این رو ضروری است که فاعلی وحی قرآنی از دیدگاه متکلمان سنتی و آراء جدید با تکیه به منابع دینی بررسی گردد.
این نوشتار با روش تحلیلی، توصیفی و تطبیقی در صدد بررسی دیدگاه‏های متکلمان اسلامی ـ که تفسیر سنتی از وحی دارند ـ و آراء جدید با اتکا به منابع دینی است که آیا از متکلمان سنتی کسی قائل به بشری بودن وحی قرآنی هستند؟ بعد از بررسی دیدگاه‏ها به این نتایج رسیده است که متکلمان سنتی بر الهی بودن وحی قرآنی اتفاق دارند. آیات و روایات نیز بر آن دلالت دارند و بشری بودن وحی قرآنی با منابع دینی سازگاری ندارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Efficient Origin of Quranic Revelation: Perspectives of Islamic Theologians and Modern Thinkers

نویسندگان [English]

  • Ezzedine Rezanejad 1
  • Mohammad Bagher Sadaghat 2
  • Seyyed Ali Daeinejad 3
1 Professor and Faculty Member at the Al-Mustafa International University.
2 PhD student in Islamic Theology, Al-Mustafa International University.
3 Assistant Professor and Faculty Member at the Al-Mustafa International University.
چکیده [English]

The Quranic revelation is the foundation and basis of religious knowledge and Islamic teachings. Thus, the efficient origin of this revelation holds paramount importance. If its divine nature comes under doubt, its enlightening role would be questioned. Some modern thinkers have challenged the divine nature of Quranic revelation and believe in its human origin. In order to show that their standpoint has a history, they have even attributed human agency to certain traditional theologians. Therefore, it is necessary to examine, based on religious sources, the efficient origin of Quranic revelation from the perspectives of both traditional theologians and modern thinkers.
Using analytical, descriptive, and comparative approach, and based on religious sources, this paper aims to investigate the views of Muslim theologians, who hold a traditional interpretation of revelation, and the opinions of modern thinkers. It determines whether any of the traditional theologians asserts the humanness of Quranic revelation or not. After examining the standpoints, it has been concluded that traditional theologians unanimously affirm the divine nature of Quranic revelation. Moreover, verses and narrations also indicate the divine aspect, rendering the human origin incompatible with religious sources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quranic revelation
  • Divine agency
  • Muslim theologians
  • Modern thinkers
  1. قرآن کریم.

    ـ نهج البلاغه.

    1. ابن ‌فارس، احمد بن فارس (1404ق). المعجم مقایس الغة (ج 6). به تحقیق هارون عبدالسلام، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    2. ابوزید ، نصر حامد (1376). مفهوم وحی. ترجمه محمدتقی کرمی. مجله نقد و نظر، ش12.
    3. ـــــــــــــــ (1380). معنای متن. ترجمه مرتضی کریمی‌نیا. تهران: انتشارات طرح نو.
    4. اقبال لاهوری، محمد (بی تا). احیای فکر دینی. ترجمه احمد آرام. تهران: رسالت قلم.
    5. ایجی، عبدالرحمان (1325ق). شرح مواقف (ج8). به تصحیح بدر الدین نعسانی. قم: الشریف الرضی‏ افست.
    6. باربور، ایان (1362). علم و دین. ترجمه‏ بهاء الدین خرمشاهی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
    7. باقلانی، محمد بن الطیب (1421ق). اعجاز القرآن. به تعلیق ابوعبدالرحمن عویضه. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
    8. پترسون مایکل و دیگران (1379). عقل و اعتقاد دینی. ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
    9. تفتازانی، مسعود بن عمر (1409ق). شرح المقاصد (ج4). به تحقیق و تعلیق دکتر عبدالرحمن عمیره. قم: الشریف الرضی اُفست.
    10. علامه حلی، حسن بن یوسف (1415ق). مناهج الیقین فی اصول الدین. تهران: دارالأسوۀ.
    11. حمصی رازی، سدیدالدین (1412ق). المنقذ من التقلید. قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی.
    12. خوئی ابوالقاسم (1382). بیان در علوم و مسائل کلی قرآن. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
    13. ـــــــــــــــ (1430ق). البیان فى تفسیر القرآن. تهران: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
    14. رازی، ابوبکر احمد بن علی (1422ق). شرح بدء الأمالی. به تحقیق ابو عمرو حسینی. بیروت: دار الکتب العلمیۀ.
    15. فخررازی، محمد بن عمر (1411ق). المحصل. به تحقیق دکتر اتای. عمان: دارالرازی.
    16. ـــــــــــــــ (1420ق). التفسیر الکبیر (ج 5 و 27). چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    17. ـــــــــــــــ (1986م). الاربعین فی اصول‌الدین. قاهره: مکتبۀ الکلیات الازهریۀ.
    18. راغب اصفهانی، حسین (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. به تحقیق داوودی، صفوان عدنان. بیروت: دار القلم الدار الشامیه.
    19. رشیدرضا، محمد (1414ق). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار (ج 5 ، 11) بیروت: دار المعرفة.
    20. ـــــــــــــــ (1426ق). الوحی المحمدی. بیروت: دار الکتب العلمیة.
    21. زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی‏تا). مناهل العرفان فی علوم القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    22. زرکشی، محمد (1410ق). البرهان فی علوم القرآن (ج1) ، بیروت: دار المعرفة.
    23. زمخشرى، محمود (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل(4جلد) چاپ سوم. تهران: دارالکتاب العربی.
    24. سبحانی، جعفر (1393) مدخل مسائل جدید در علم کلام (ج 2). چاپ چهارم. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
    25. سروش، عبدالکریم (1395). مجموعه آثار (ج4) «مقالات». به کوشش امیر قربانی. نشر: الکترونیک.
    26. سیوطى عبدالرحمن بن ابی بکر(1404ق). الدر المنثور فى التفسیر بالماثور (ج1) . قم: کتابخانه عمومى آیت الله العظمى مرعشى نجفى.
    27. مجتهد شبستری، محمد (1395ش). مجموعه آثار (ج2). به کوشش امیر قربانی. نشر: الکترونیک.
    28. شهرستانی عبدالکریم (1425). نهایة الاقدام فی علم الکلام. به تحقیق احمد فرید مزیدی. بیروت: دارالکتب العلمیۀ.
    29. صدرالدین شیرازى، محمدبن ابراهیم (1383). شرح أصول الکافی (ج1) ، به تصحیح و تحقیق محمد خواجوی و علی عابدی شاهرودی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    30. شیخ صدوق، محمدبن علی (1398). التوحید، به تصحیح هاشم حسینی. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    31. ـــــــــــــــ (1414). الاعتقادات‏. چاپ دوم. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    32. طباطبایی، سید محمدحسین (1375). قرآن در اسلام. چاپ هشتم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    33. ـــــــــــــــ (1362). اعجاز قرآن. تهران: مرکز نشر فرهنگى رجاء.
    34. ـــــــــــــــ (1390). المیزان فی تفسیر القرآن (ج4) ، چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
    35. طبرسى، فضل بن حسن(1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن (ج1، 3) چاپ سوم. تهران: ناصر خسرو.
    36. طوسی، محمد بن حسن(1406ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. چاپ دوم. بیروت: دار الأضواء.
    37. فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتاب العین (ج3) ، قم: نشر هجرت.
    38. فروید، زیگموند (1390). آینده یک پندار. ترجمه هاشم رضی. نشر: انتشارات آسیا، نسخه الکترونیک.
    39. ‏قاضی، عبدالجباربن احمد (1422ق). قوام الدین مانکدیم، «شرح الأصول الخمسة». به تعلیق احمدبن‌حسین ابی هاشم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    40. ـــــــــــــــ (1965م). المغنی فی أبواب التوحید و العدل (‏ج 7 ، 9) ، تحقیق جورج قنواتى. قاهره: الدار المصریة.
    41. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). اصول الکافی. به تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الاسلامیۀ.
    42. گفت‌وگوی سروش با میشل هوبینک در باره قرآن (1386). تیر: 1400http://www.drsroush.com.
    43. گلی، جواد (1392). نقد و بررسی چیستی وحی قرآنی در نگاه نو معتزله (با تأکید بر دیدگاه نصر حامد ابوزید). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
    44. لطیفی، رحیم (بی‏تا). چیستی و هستی معجزه. چاپ دوم. ناشر: worldofprintsydneyaustralia.
    45. مجلسی، محمدباقر (بی‏تا). بحارالانوار الجامعة لدرراخبار الأئمة الاطهار (ج11،) بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    46. مرتضی، سید علی (1411ق). الذخیرة فی علم الکلام. به تحقیق سیداحمد حسینی. قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
    47. مصباح یزدی، محمدتقی (1394). قرآن‌شناسی (ج1. ، به تحقیق و نگارش علی مصباح. چاپ ششم. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
    48. مطهری، مرتضی (1384). مجموعه آثار (وحی و نبوت) (ج2،) چاپ هفتم، قم: صدرا.
    49. معرفت، محمدهادی (1386). علوم قرآنی. چاپ هشتم. قم: مؤسسه فرهنگی تمهید.
    50. ـــــــــــــــ (1387). التفسیر الأثری الجامع. قم: مؤسسه فرهنگى انتشاراتى التمهید.
    51. مفید، محمد بن محمد (1413ق). النکت الاعتقادیه. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    52. ـــــــــــــــ (1413ق). تصحیح اعتقادات الإمامیة. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
    53. نصری عبدالله (1387). کلام خدا، «تحلیل و نقد دیدگاه روشنفکران دینی درباره‏ وحی و تجربه نبوی». تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    54. وصفی، محمدرضا (1388). نومعتزلیان، «گفت‌وگوی با نصر حامد ابوزید، عابد الجابری، محمد ارکون و حسن حنفی». نشر: نگاه معاصر، نسخه الکترونیکی.
    55. هندی، سید احمدخان (1334). تفسیر القرآن و هو الهدی و الفرقان. (ج 1) ، ترجمه محمدتقی فخر داعی گیلانی. چاپ تهران: چاپخانه آفتاب.