تبیین و ارزیابی نظریه‌ معلوم بالعرض بودن صورت علمیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار گروه فلسفه و کلام جامعه المصطفی العالمیه، شعبه اصفهان

چکیده

یکی از نظریات مطرح‌شده در مباحث معرفت‌شناسی حکمت متعالیه، «معلوم بالعرض اول بودن صورت علمیه و معلوم بالعرض دوم بودن معلوم خارجی» است. براساس این نظریه، «علم» امری وجودی و معلوم بالذت است و صورت علمی یا ذهنی، امری ماهوی و معلوم بالعرض است. همچنین معلوم خارجی که به‌واسطه صورت علمی ادراک می‌شود، معلوم بالعرض دوم است. با تبیین این نظریه، مشخص می‌شود که این نظریه دارای اشکالات بنایی و مبنایی است؛ زیرا: اولاً با فرض اینکه صورت علمیه به‌عنوان امری ماهوی پذیرفته شود، به دلیل اینکه وجود تنها واسطه در ثبوت ماهیت است (نه اثبات) و نیز به دلیل اینکه ملاک انطباق علم بر معلوم، وجود برتر علم است نه اتحاد ماهوی، مشخص می‌شود که نه صورت علمیه معلوم بالعرض اول است و نه معلوم خارجی معلوم بالعرض دوم. ثانیاً با اثبات وجودی بودن صورت علمیه، اساس نظریه از بین می‌رود. معلوم بالذات بودن صورت علمیه مورد تصریح ملاصدرا است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Explanation and Analysis of the theory of the cognitive form considered as the object known by accident

نویسندگان [English]

  • sayed mohammad amin derakhshani 1
  • Mahdi Azadparvar 2
1 . PhD student of Philosophy and Islamic Theology, Allamah Tabataba’i University
2 Assistant Professor, Department of Philosophy and Theology, Mustafa International University, Isfahan Branch
چکیده [English]

One of the theories presented in transcendent philosophy’s epistemology is that “the cognitive form is considered as the first object known by accident and the external object of knowledge is considered as the second object known by accident”. According to this theory, “knowledge” is an existential entity and an object known by essence. The cognitive form or the mental image is an essential entity (a quiddity) and an object known by accident. Likewise, the external object of knowledge that is perceived through the cognitive form is the second object known by accident. By elaborating this theory, it could be realized that this theory has structural as well as fundamental problems. Firstly, because, if the cognitive image is accepted as an essential entity (a quiddity) due to the fact that existence is only a mediator of subsistence for quiddity (and not the mediator of establishment) and also due to the fact that the criterion for conformity of knowledge with the known object is knowledge’s superior existence (and not the unity of quiddity), it can be realized that neither the cognitive form is the first object known by accident nor the external object of knowledge is the second object known by accident. Secondly, by proving the cognitive image as an existential object, the basis of this theory collapses. The cognitive form is the object known by essence, as asserted by Mulla Sadra. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive form
  • Mental image
  • Object known by essence
  • Object known by accident
  • Knowledge
  • Object known
  1. آشتیانی، سید جلال‌الدین ( 1394). شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا. قم: بوستان کتاب.
  2. آشتیانی، مهدی (1390). تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری. (ج1). قم: المؤتمر العلامة الآشتیانی زهیر.
  3. ابن‌ سینا، حسین‌بن علی (1404). الشفاء، «الالهیات». قم: مکتبة آیة الله المرعشی.
  4. بهمنیار (1375). التحصیل. تهران: دانشگاه تهران.
  5. ذهنی تهرانی، محمدجواد (1361). فصول الحکمة فی شرح المنظومة و شرحها. قم: کتبی نجفی.
  6. جوادی‌ آملی، عبدالله (1386). رحیق مختوم، «شرح حکمت متعالیه» (ج4). قم: نشر اسراء.
  7. سبزواری، ملا هادی (1369). شرح المنظومه. تهران: نشر ناب.
  8. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1368). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة. قم: مکتبة المصطفوی.
  9. ــــــــــــــ (1363الف). مفاتیح الغیب. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
  10. ــــــــــــــ (1363ب). المشاعر. تهران: طهوری
  11. ــــــــــــــ (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  12. ــــــــــــــ (1420ق). مجموعه رسائل فلسفی. تهران: حکمت.
  13. ــــــــــــــ (بی‌تا). المبدأ و المعاد. بی‌جا: بی‌نا.
  14. طباطبایی، سید محمدحسین (1416ق). نهایة الحکمة. قم: جماعة المدرسین.
  15. عبودیت، عبدالرسول (1390). درآمدی به نظام حکمت صدرائی (ج2) . تهران: سمت و مؤسسه امام خمینی.
  16. ــــــــــــــ (1394). حکمت صدرایی به روایت علامه طباطبایی، «مبحث جوهر شرح نهایه». قم: مؤسسه امام خمینی.
  17. سهروردی، یحیی (1392). حکمة الإشراق. تعلیقه صدرالدین شیرازی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  18. مطهری، مرتضی (1372). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى (ج 9)‏. قم: صدرا.