ارزیابی دیدگاه صدرالمتألهین از چگونگی ارتباط صفات فعلی خدا به ذات در آینه آیات و روایات

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی گروه معارف اسلامی، دانشگاه علوم پزشکی سمنان، سمنان، ایران

چکیده

خداوند دارای صفات فعلی است و فعل او از ذاتش ناشی می‌شود و تمام ماسوی الله فعل الله هستند. خداوند واحدِ بسیط لایتغیر است، ولی فعل او کثیر و متغیر. لذا چگونه از ذات ثابت لایتغیّر الهی، افعال متغیر صادر می‌شود؟ ربط صفات فعلی به ذات الهی باید به‌گونه‌ای تبیین شود که باعث نقص و تناهی در خداوند نشود. ملاصدرا براساس مبانی اصالت وجود، وحدت تشکیکی و قاعده بسیط الحقیقه، صفات خداوند را به‌نحو ذومراتبی معرفی می‌کند. او به‌نحوی ربط صفات فعل به ذات را تبیین می‌کند که هماهنگ با وحدت و ثبات خداوند است.
این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا تبیین صدرالمتألهین از ارتباط صفات فعل با ذات الهی را بیان می‌کند و به‌دنبال آن، به بررسی «صفات ذات و فعل الهی»، «کیفیت صدور فعل» و «ذومراتب بودن صفات الهی در آیات و روایات» می‌پردازد. همچنین به کلمات علامه مجلسی و فیض کاشانی در این رابطه اشاره می‌شود. از این رهگذر، دیدگاه صدرا در آینه متون دینی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. می‌توان دیدگاه و نحوه تبیین ملاصدرا از صفات و چگونگی ربط صفات فعلی به ذات را از آیات و روایات نیز اصطیاد کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigation into Mulla Sadra’s view on how is the relationship between the attributes of divine action and the essence in light of verses and narrations

نویسنده [English]

  • Rouhollah Sadrollahi
Faculty member of Islamic Teachings Department, Semnan University of Medical Sciences, Semnan, Iran
چکیده [English]

God has the attributes of action and His action originates from His essence. Everything else is Allah’s action. God is one, indivisible and unchangeable, but His action is multiple and changeable. Thus, the question arises that how could the changeable actions emanate from the stable and unchangeable divine essence. The relationship between the attributes of action and the divine essence must be explained in such a way that it does not result in imperfection and finiteness of God. Mulla Sadra, based on the principles of primacy of existence, graded unity, and the principle of indivisible reality, introduces divine attributes as hierarchical degrees. He explains the relationship between the attributes of action and the essence in a way that is in harmony with the unity and stability of God.
This paper, using the descriptive analytical approach, firstly, elaborates Mulla Sadra’s explanation of the relationship between the attributes of action and the divine essence. Following that, it analyses “the attributes of essence and the divine action”, “the state of emanation of action” and “hierarchical degrees of divine attributes in the verses and narrations”. The words of Allamah Majlisī and Fayḍ Kāshānī on this topic are also cited. Thereafter, Mulla Sadra’s viewpoint is investigated in light of religious texts. His viewpoint and the manner of explanation of the attributes and the state of the relationship of attributes of action and essence can also be derived from the verses and narrations.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine essence
  • Hierarchical degrees of attributes
  • Attributes of action
  • Mulla Sadra
  • Verses and narrations  
  1. قرآن کریم.

    1. ابن ‌بابویه (صدوق)، محمدبن‌على (1398ق). التوحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    2. ابن‌طاووس، على‌بن‌موسى (1376). الإقبال بالأعمال الحسنة. به تصحیح جواد قیومی اصفهانی. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
    3. ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم (1414ق). لسان العرب (ج 8). چاپ سوم. بیروت: دار صادر.
    4. پترسون، مایکل و دیگران (1379)، عقل و اعتقاد دینی درآمدی بر فلسفه دین. ترجمه احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
    5. جوادی آملی، عبدالله (1388). تفسیر تسنیم.(ج 1). چاپ هشتم. به تحقیق علی اسلامی. قم: انتشارات اسراء.
    6. ــــــــــــــ (1388). ادب فنای مقربان (ج3). چاپ پنجم. به تحقیق محمد صفایی. قم: انتشارات اسراء.
    7. ــــــــــــــ (1388). فلسفه الهی از منظر امام رضا 7. چاپ چهارم. قم: انتشارات اسراء.
    8. ــــــــــــــ (1386). رحیق مختوم، به تحقیق حمید پارسانیا. (ج1-2). چاپ سوم. قم: انتشارات اسراء.
    9. ــــــــــــــ (1383). توحید در قرآن. قم: انتشارات اسراء.
    10. حلی، حسن‌بن‌یوسف (1382). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. چاپ دوم. تعلیقه آیت الله سبحانی. قم: انتشارات مؤسسه امام صادق7.
    11. راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: انتشارات دارالعلم.
    12. شریف الرضی، محمدبن‌حسین (1414ق). نهج‌البلاغة (للصبحی صالح). قم: هجرت.
    13. صدرالدین شیرازی، محمدبن‌ابراهیم (1360). اسرار الآیات و أنوار البینات. تهران: انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    14. ــــــــــــــ (1366). تفسیر القرآن الکریم (ج 5 و 6). چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
    15. ــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (ج 6). چاپ سوم. بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی.
    16. ــــــــــــــ (1383). شرح أصول الکافی (ج 3). تهران.
    17. ــــــــــــــ (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انتشارات انجمن حکمت و فلسفه ایران.
    18. ــــــــــــــ (1386). المشاعر. با شرح محمدجعفر‌بن‌محمدصادق لاهیجی. قم: بوستان کتاب.
    19. طباطبایی، سید محمدحسین (1414ق). بدایة الحکمة. قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه بقم، موسسه النشر الاسلامی.
    20. ــــــــــــــ (1427ق). الرسائل التوحیدیه. چاپ چهارم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    21. ــــــــــــــ (1378). شیعه در اسلام (طبع قدیم). چاپ سیزدهم. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    22. ــــــــــــــ (1390). المیزان فی تفسیر القرآن (ج 1 و 12 و 13 و 17 و 18). چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    23. ــــــــــــــ (1374). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه، دفتر انتشارات اسلامی .
    24. ــــــــــــــ (1386). نهایة الحکمة. چاپ چهارم. با تعلیق غلامرضا فیاضى(ج 4). قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
    25. فیض کاشانى، محمدمحسن‌بن‌شاه‌مرتضى (1415ق). تفسیر الصافی (ج 3). چاپ دوم. تهران: مکتبة الصدر.
    26. ــــــــــــــ (1406ق). الوافی (ج 1). اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على علیه السلام.
    27. کلینی، محمدبن‌یعقوب (1429ق). کافی (ج1). قم: دارالحدیث.
    28. کویین، فیلیپ ال و چارلز تالیافرّو (1387). صفات خدا، «مقالاتی از: راهنمای فلسفه دین». ترجمه رضا بخشایش. قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    29. مازندرانى، محمدصالح (1382ق). شرح الکافی، الأصول و الروضة. تهران: بی‌نا.
    30. مجلسی، محمدباقر (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول (ج 2). چاپ دوم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    31. ــــــــــــــ (1403ق). بحارالأنوار، الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ج 4 و 56 و 91). چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.