بررسی تناقض‌نمای هبوط و عروج حضرت آدم از منظر عالمان مسلمان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

جستار پیش‌رو با روش گردآوری کتابخانه‌ای ـ نرم‌افزاری و نیز داده‌پردازی تحلیلی ـ انتقادی و با هدف بررسی و نقد استدلالی دیدگاه‌های پیرامون هبوط آدم و تنزل مقام یا ترفیع و عروج وی به نگارش در آمده است که پس از تبیین مفاهیم آدم و هبوط، به بیان حقیقت هبوط و سپس بررسی دو دیدگاه اصلی پرداخته است و در ادامه به این نتیجه می‌رسد که نه‌تنها ـ به‌خلاف دیدگاه برخی از مفسران و متکلمان اسلامی‌ـ‌تناقضی میان هبوط و عروج وجود ندارد، بلکه با تبیین عقلی و استدلالی مبانی نظریه حکیمان و عارفان مسلمان پیرامون هبوط و کرامت انسان و نقد و زیر سؤال بردن مبانی دیدگاه‌های مقابل، با دو استدلال حکمی و عرفانی بیان می‌دارد که تنها راه عروج آدم به کمال نهایی‌اش هبوط بوده است و هبوط ملازمتی با معصیت تشریعی و یا ترک اولی و اخراج از بهشت ندارد؛ چراکه در حقیقت، هبوط گسترش شعاع وجودی حقیقت آدم و به‌کارگیری ابزارهای موجود در عالم ماده برای عروج است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Look into the Paradox of Adam's Fall and Ascension in the Light of Muslim Scholar's view

نویسنده [English]

  • mahdi najibi
An assistant professor and faculty member at the Research Center of Islamic Culture and Science.
چکیده [English]

In what follows, adopting a library-software method in collecting data and critical-analytic method in processing, the author aims to study and criticize views and arguments about the Adam's Fall and ascension. Having explained the concepts of Adam and Fall, he goes to deal with two major views and goes on to draw the conclusion that -contrary to the views of some Muslim scholars and exegetes- not only there is no contradiction between the Fall and ascension, but also the only way for Adam's ascension to his perfection is his Fall onto this earth. He has rationally argued for the principles of Muslim philosophers and mystics' views about the Fall and human dignity and undermined the principles of the opposite views. He has also demonstrated that Adam's Fall was not entailed by legal disobedience or abandonment of what is more worthy or expulsion from Eden. On the contrary, the issue of Fall required the expansion of the ontic rays of Adam and his use of existing means in this material world for his ascension.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Adam
  • Adam's Fall
  • perfect man
  • Adam's ascension
  • genetic disobe-dience
  1. آشتیانی، جلال‌الدین (1381). شرح بر زاد المسافر. چاپ سوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  2. آملى، سید حیدر (1368). جامع الأسرار و منبع الأنوار. تهران: مرکز انتشارات علمى و فرهنگى.
  3. ابن ابی‌جمهور احسایی، محمدبن‌علی (1405ق). عوالی اللئالی العزیزیة (ج‏4). قم: دار سید الشهداء للنشر.
  4. ابن‌سینا، حسین‌بن‌عبدالله (1404ق). الشفاء، «الطبیعیات». قم: مکتبة آیة اللّٰه المرعشى.
  5. ابن‌ منظور، محمدبن‌مکرم ‏(1414ق). لسان العرب (ج7). چاپ سوم. بیروت: دار الصادر.
  6. ابوالفتوح رازى، حسین‌بن‌على ‏(1408ق). روض‌الجنان و روح‌الجنان فی تفسیر القرآن (ج‏1). مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏.
  7. موسوی خمینی (امام خمینی)، سید روح‌الله (1392). تقریرات فلسفه امام خمینی (ج3). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
  8. امینی‌نژاد، علی (1394). حکمت عرفانی. قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
  9. بحرانى، هاشم‌بن‌سلیمان‏ (1416ق). البرهان فى تفسیر القرآن ‏(ج5). تهران: بنیاد بعثت‏.
  10. تهانوى، محمدعلى بن على ‏(1996م). کشاف اصطلاحات العلوم و الفنون (ج1). بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏.
  11. جوادی آملی، عبداللّٰه (1379). ادب فنای مقربان (ج1و2). چاپ هفتم. قم:انتشارات اسراء.
  12. ـــــــــــــــ (1386). سرچشمه اندیشه (ج1و3). چاپ پنجم. قم: انتشارات اسراء.
  13. ـــــــــــــــ (1398). تفسیر تسنیم (ج1،2،3و17). چاپ هشتم. قم:انتشارات اسراء.
  14. حسن‌زاده آملی، حسن (1381). هزار و یک کلمه. چاپ دوم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  15. حسینی تهرانی، محمدحسین (1423ق). معادشناسى (ج7)‏. مشهد: انتشارات نور ملکوت قرآن‏.
  16. حقى بروسوى، اسماعیل(بی‌تا). تفسیر روح‌البیان (ج‏1). بیروت: دارالفکر.
  17. خرمشاهی، بهاءالدین (1393). قرآن‌پژوهى (ج1). چاپ چهارم. تهران: نشر دوستان.
  18. خمینی، سیدمصطفی (1418ق). تفسیر القرآن الکریم (ج5). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى‏.
  19. دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا (ج1و49). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  20. راغب اصفهانی،حسین‌بن‌محمد (1412ق). المفردات فى غریب القرآن. بیروت: دارالقلم.
  21. رشیدرضا، محمد (1426ق). تفسیر المنار (ج4). بیروت: دار الکتب العلمیه.
  22. سبزواری، هادی‌بن‌مهدی (1343). رسائل حکیم سبزواری. چاپ دوم. تهران: نشر اسوه.
  23. سنندجی، عبدالقادربن‌محمد (1366). ‌تقریب المرام فی شرح تهذیب الکلام. قاهره: دارالبصائر.
  24. شهرستانى، محمدبن‌عبدالکریم‏ (1387). مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار (ج‏1). تهران: مرکز البحوث و الدراسات للتراث المخطوطات‏.
  25. صالحی اندیمشکی، محمد (1385). التفسیر المنسوب الی الامام ابی محمد الحسن‌بن‌علی العسکری7. قم: ذوالقربی.
  26. صائن‌الدین ترکه، علی‌بن‌محمد (1381). التمهید فی شرح قواعد التوحید. قم: انتشارات الف لام میم.
  27. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1366).تفسیر القران صدرا (ج3). قم: انتشارات بیدار.
  28. ـــــــــــــــ (1363). مفاتیح الغیب. قم: آیت اشراق.
  29. ـــــــــــــــ (1387). مشاهد الألوهیة (ج۱). قم: آیت اشراق.
  30. ـــــــــــــــ (1981م). الحکمة المتعالیة فى الأسفار العقلیة الأربعة (ج8،6). چاپ سوم. بیروت: دار احیاء التراث.
  31. طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن (ج13،4،1). چاپ پنجم. قم: انتشارات جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.
  32. ـــــــــــــــ (1419ق).رسالة الإنسان قبل الدنیا (الرسائل التوحیدیة). بیروت: مؤسسه نعمان.
  33. طبرسی، فضل‌بن‌حسن (1372)‏. تفسیر مجمع‌البیان (ج8). چاپ سوم. تهران: ناصرخسرو.
  34. طبرسی، فضل‌بن‌حسن(1347). جوامع الجامع (ج1). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  35. عرابى، محمدغازى‏(1426ق). التفسیر الصوفى الفلسفى للقرآن الکریم (ج‏1). دمشق:‏ دارالبشائر.
  36. فخر رازی، محمد (1986م). الاربعین فی اصول الدین (ج2). قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریة.
  37. فرغانی، سعیدالدین (1390). منتهی المدارک (ج1). قم: آیت اشراق.
  38. فضل اللّٰه، سید محمدحسین‏ (1419ق). تفسیر من وحى القرآن (ج‏10). چاپ دوم. بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر.
  39. فناری، حمزه (1440ق). مصباح الانس، چاپ چهارم. تهران: نشر مولی.
  40. فیض کاشانی، ملامحسن (1425ق). انوار الحکمه. قم: انتشارات بیدار.
  41. قاضی‌سعید قمی، محمد (1416ق). شرح توحید صدوق (ج2). تهران: سازمان انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد
  42. قرشی بنابی، علی‌اکبر (1371). قاموس قرآن (ج1). چاپ ششم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  43. قونوی، صدرالدین محمد (1381). اعجاز البیان فی تفسیر ام القرآن. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  44. قیصری، داود (1394). شرح فصوص الحکم (ج1). چاپ سوم. قم:مؤسسه بوستان کتاب.
  45. کاشانى، ملا فتح‌اللّٰه ‏(1336). منهج الصادقین فى إلزام المخالفین (ج‏1). چاپ سوم. تهران: کتاب‌فروشى محمدحسن علمى‏.
  46. گنابادى، سلطان محمد (1408ق). بیان السعادة فى مقامات العبادة (ج‏1). چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
  47. مراغی، احمدبن‌مصطفی. تفسیر مراغی (ج1). بیروت: داراحیاء التراث العربى‏.
  48. مرتضى زبیدى، محمدبن‌محمد (1414ق). تاج‌العروس (ج1). بیروت. دارالفکر.
  49. مصطفوی، حسن (1430ق). التحقیق قی کلمات القرآن الکریم (ج8). چاپ سوم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
  50. مطهرى، مرتضی (1372). مجموعه آثار (ج26و27). چاپ هشتم. قم: انتشارات صدرا.
  51. مکارم شیرازی، ناصر (1374). تفسیر نمونه (ج13،1). چاپ نهم. تهران: دار الکتب الاسلامیه‌.